Dinose le Sebopego sa Tšona sa Setšhaba

©Éric Tourneret
Loaded with white or yellow pollen, worker bees return to the hive with their loads of pollen.
Dinose tša todi ke dikhunkhwane gomme di dula setšhaba sa dihlopha tše kgolo. Kholoni ye tee e na le ye nose ye tshadi tša go belega (kgošigadi) le diketekete tša dinose tšeo di sa belegego (tše tshadi tše sa belegego), eupša mo dikgweding tše mmalwa nakong ya selemo kholoni e tla ba le lekgolo la dinose tša banna tše bitšwago drones. Ka tlwaelo, ga go na (drones) ka kholoning mo dikgweding tša marega. Go ya ka bogolo bja selemo, palo ya setšhaba e ka bago 50 - 60 000 000 ya dinose tše sa belegego ka kholoning, gammogo le drones le kgošigadi.
Go fihla ka lehlabula dihlopha tše ntši di tšwetše bana, (mae, diboko, pupae), mmogo di bitšwa brood. Tše ke godišitšwa ka gare ga lefelo la todi, yeo e tsebego gape e le mabenkele a dijo a kholoni. Ka marega, kgolo ya brood e ya fokotša goba o e ema gomme kholoni e phela ka dijo (todi le modula) tšeo di kgobokeditšwego le go bolokwa ka nakong ya selemo. Mo ngwageng woo botse, molemi wa dinose o kgona go tšea todi ye ntši go tšwa go kholoni, e ba a tlogela ya go lekana gore kholoni e kgone go phologa mo dikgweding tša go tonya go fihla ge seruthwana se se latelago se tla.

Maloko a Kholoni ya Dinose

©Waugsberg
The queen bee (centre) lays the eggs while the working bees, surrounding her forages for food.
Kholoni ya dinose tše todi e na le magoro a mabedi a basadi, kgošigade le dinose tše sa belegego. Tša banna ba di tsebega bjalo ka dinose tša drone. Sebopego sa kholoni ya dinose se swana le tše dingwe tša dikhunkhwane, eupša legoro le lenngwe le le lenngwe la (tše sa belegego, Kgošigadi le drone) di fiwa dibopego tše kgethegilego tšeo di kgonago go tlwaela ditema tša tšona.
Ka selemo dinose tša (bašomi) tše sa belegego dibeke tše ka bago tše 6, eupša ka marega ge go se na mošomo, di ka dula dikgwedi tše 6. Kgošigadi ke leloko le ke golo la kholoni gomme le phela mengwaga ye mmalwa. Tema ya yona ke go hloma mae go tšweletša dinose tše dingwe. Ke yona nose ye e le tee fela ye kgonago go bea mae a tšhetšwego. Mpa ya yona ye telele e na le (ovaries) tše tšweletšago palo ye kgolo ya mae nako ye letelele.
Kgošigadi o kgona go laola bong bja bana ba tšona ka go laola nontšho ya mae ao e a beago. Lee leo mae leo le nontšhego le tšweletša nose ye tshadi (mošomi goba kgošigadi) gomme mae ao a sa nontšhwago a tšweletša dinose tše tona (drones). Go ba le taolo ye go bohlokwa go maphelo a kholoni, ka ge kholo e swanetše go ba le setšhaba se se golo sa dinose tša bašomi go tšweletša bontši bja mošomo.

©Chris Daly
Drones ke tše kgolo go feta dinose tša bašomi, eupša e sego bjalo ka ga kgošikgadi. Tema ya tšona bjalo ka dinose tše tona ka kholoning ke kopana le kgošigadi gore ka fao a kgone go bea mae. Botona bja drone ditho bo tšea karolo ye kgolo ya mala a yona. Drones di dula dikgwedi tše mmalwa ka selemo, eupša e be di rakwa mo kholoning ge mariga a etla.
Dinose tša bašomi di dira bontši bja mešomo mo kholoning go swana le go hlwekiša, go fepa brood, go tšweletša wax, go aga meago, go fetoša lekoposo, go šireletša botseno, go tšoma dijo le go sepediša nectar ka todi. Mešomo ka gare ga lepokoso la dinose e amana ka mengwaga. Go fa mohlala, bašomi ba bannyane ba šoma bjalo ka bahlwekiši ka gare ga kholoni mola bašomi ba bagolo ba šoma bjalo ka batšomi.

Dinose mo Afrika Borwa

©Dr Tlou Masehela
The Cape honeybee (left) and the African honeybee (right).
Go na le kgatelele ye ntši ya di dinose tša todi le mehuta ye fapafapanego ya go fapana ka mmala, mokgwa, tšweletšo le go lwantšha ga tšona go disenyi le malwetši. Dinose tše dingwe di a fihliša ebile go bonolo go di laola mola tše dingwe di bogale gomme ka nako yenngwe ga di laolege.
Go ya ka South African Bee Industry Organisation (SABIO), Afrika Borwa ke legae la Mehuta ye mebedi ya dinose tša setšo, Apis mellifera Scutellata (goba nose ya Afrika) Apis mellifera Capensis (goba nose ya kapa). Nose ya Kapa e dula mo mafelong a fynbos a bona a Kapa-Bodikela le Kapa-Borwa. Nose ya Afrika e dula Leboa la lefelo le, eupša go na le thulano ya dilete tše pedi tše le mo Nose ya kapa le nose ya Afrika di a kopanywa.
Nose ya kaa e fela e na le moya wa fase le mmala wo mose go feta nose ya Afrika. Ke moswananoši gore bašomi ba dinose tša kapa ba kgona go tšweletša tše tona le tshadi ka bobedi bja tšona ka kholoning, yeo e lego ga e na kgošigadi. Dinose tša kapa di ka tšea dihlopha tša dinose tša Afrika ka bašomi bja kapa ba tsenelela e be ba bea mae a bona.
Nose ya Afrika e bogale gomme e tšweletša dibjalo tše kgolo tša todi. E na le methalo ye serolwane mo maleng ye mentši go bapetšwa nose ya kapa. Bošomi ba dinose tša Afrika ga ba kgone go belege ge kgošigadi e le gona, eupša di ka mae a se nago montšho a drone.

Translated by Lebogang Sewela