Nḓila dza uḽa Amaranth

Mbeu ya Amaranth

Yo vha i yone mbeu khulwane Mexico, Guatemala na Peru lwa minwaha ya zwigidi yo fhelaho nahone yo vha i tshi divhea sa tshikoli tshine tsha tou vha tshihulwane. Mbeu yo vha i tshi ṱanganiswa na mutoli uri zwiite khekhe ya u shumisa musi huna mishumo ya vhurereli ya fhedza ya ḽiwa. Na maṱari ahone ana pfushi.
Amaranth mbeu ya hone iya kona u aluwa. U fanela u ṱanzwa lebula nthihi ya mbeu kha tshikoti nga tshivalo. Wa ṱanzwa musi hu tshi fhela awara dza malo. Wa zwi shumisa kha dzi sandwiches na salad.
Yo ḓala nga Protein-unga dzi bika nga tshitofu kana nga microwave. Unga shumisa bigiri nthihi ya mbeu ya amaranth kha bigiri tharu dza maḓi ane akhou vhila are na muṋo, wa shela apple juice kana chicken broth. Wa zwivhilisa lwa mithethe ya 20 u swika maḓi atshi fhela. Arali wa zwi litsha lwa tshifhinga tshilapfu iya farana iya thusa na kha u khwaṱhisa sobo.
Mbeu unga i gotsha, u sa khou shumisa mapfura kana wa zwiḽa zwo ṱangana na zwinwe zwiḽiwa sa rice uri i kone u ḓifha. Amaranth yo fhambana na dzinwe dzi grains. A i fhedzi muḓifho wayo na luthihi, fhedzi iya vha thethe nga ngomu ngeno dzinwe dzi grain dzi tshi ima kha maṋo.

Pfushi ya Amaranth

©Adrián Cerón

Uya nga vha World Grains Council, amaranth ndi yone grain i yoṱhe ine ya vha yo fara vitami C. U tshi nga engedza ya vha na protein ya 14% ine ya vha uri yo pfuma nga amino acids, ho katelwa na lysine.
Fulauru ya Amaranth a ina gluten-a ishumiswi yo imela fulauri ya vhurotho-i nga tou vala ine ya swika 30 %ya fulauru uri i fhungudze gluten kha vhurotho ha u fhedzisa. Fulauru ya hone unga i shumisa kha pancakes, biscuits na pastas.

Maṱari a Amaranth

A kaṋiwa nga zwanḓa nahone ndi zwavhuḓi uri aḽiwe atshi kha ḓi vha matete- ḽuvha le a kiwa ngaḽo. Unga a vhilisa kha maḓi ane avha na muṋo u fana na spinach wa ḽa na ṱamatisi na nyala kana nḓabula na nyala. Maṱari matete anga engedzwa kha salad kana kha miroho ine yo bikiwa sa kha broccoli na nyala.
Tie ya Amaranth bigiri nthihi ya maḓi o vhilaho na quarter ya bigiri ya maṱari matete) zwi ya lafha anaemia, chronic fatigue, diarrhoea na tshihoṱola na u ya maḓuvhani u tshi bvisa zwithu zwinzhi na u kona u lafha zwilonda.
Dzi pfushi dzine dza vha hone kha amaranth hu vha ho katelwa carotene, vitamins A, iron, magnesium, phosphorus, potassium na calcium. Amaranths ya maṱari matsuku i vha yo pfuma nga anthocyanins – ya kona u lwa na vhuṱungu.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe