Ndi Mini Zwine Fanela Itwa Musi Toḓa u Fuwa Notshi?

Nḓila dza u Guda u Fuwa Ṋotshi

©The Animal and Plant Health Agency, Crown Copyright
Moving hives is hard work. Attend a beekeeping course or work with a mentor to learn about beekeeping.
Vhunzhi ha vhafuwi vhaswa vha sedza dzi video kha youTube, fhedzi vhunzhi ha hedzi dzi video dzi vha dzo dzhiiwa USA na Europe. Ṋotshi dza Afrika Tshipembe dzo fhambana zwiṱuku, dzi na swili vhukuma na hone dza u luma uya vhaisala zwavhukuma nga maanḓa arali dzi sa u anḓi u amba ha Shirley Downie wa Beeware. Ndi zwavhuḓi uye kilasini hune vha vha vha tshi khou gudisa nga ha kufuwele kwa ṋotshi.
Unga guda na nga u vhala. Na ushuma na mugusisi wavhuḓi zwi nga u gudisa nga nḓila dzine dza vhonala. Kha ḽa Afrika Tshipembe huna ‘ blue book’ (“u fuwa ni tshi kha ḽa Afrika Tshipembe nga Johannesmeier et.al.) hupfi ndi bugu ya ndeme vhukuma u tshi ṱoḓa u fuwa notshi.
Zwine zwa ambiwa nga ngomu hu vha ho katelwa na zwine wa nga guda, nḓowelo yadzo, u langa, musi ya tsadzi i tshi khou lela vhana na u kaṋa mutoli. Zwi ya dovha zwa ṱalutshedza nḓila dza u kona u ṋanga na u ita tshiṱaha: na u kona u ḓivha zwithu zwine zwa ṱoḓea kha u fuwa ṋotshi na u kona u nntsha mutoli na u kona u u fara.
Arali u tshi nga balelwa uya kha dzi kilasi dza hone, ndi khwine u wana mugudisi u fana na muthu ane ndi kale atshi khou dzi fuwa ane a ḓo kona u amba nga ha nḓivho yawe.

Ndi Gai Hune wa nga Vhea Zwiṱaha zwa Ṋotshi?

©Marinda Louw
Bee hives should be place away from animals and humans and close to natural forage.
Arali ni tshi dzula dzi ḓoroboni ni fanela u vhudzisa vha masipala uri zwi ya tendelwa na u fuwa ṋotshi doroboni. Arali zwo ralo, u nga vhea tshiṱaha zwine zwa vha 50m kule na zwifuwo na vhathu. Mahayani, u nga dzi vhea kule na khuhu na dzi donngi, ngauri ṋotshi adzi pfani na munukho wa hezwi zwifuwo.
Hune ha dzula ṋotshi hu vhidziwa upfi apiary. Hu fanela u kona u dzhena muthu, huna madzulo, ho oma hu tshi dzhena ḓuvha, fhedzi phepho a i faneli u ḓala. U tshi nga engedza. Hu fanela u kona u ḓisa zwiḽiwa na maḓi, ṋotshi dza mutoli hu si kule zwine zwa swika 3-5kim u bva tshiṱahani.
Naho huna uri huna vhunwe vhupo hune havha na zwiḽiwa zwinzhi naho huna uri zwi nga si kone u swikisa khalanwaha yoṱhe. Ndi zwavhuḓi u dzi bvisa dzi sambi dza ya uḽa maluvha. Hezwi zwi nga shuma na kha u bebisa maluvha na dzone dza vha dzi tshi khou vhuyelwa vho.
U fanela u thoma wa wana thendelo kha vhaṋe vha fhethu usaathu isa ṋotshi uri dzi yo ḽa vha South African Bee Industry Organisation (SABIO) vha imelela vhafuwi vha ṋotshi Afrika Tshipembe uri vha ḓi nwalise kha vha Department of Agriculture, Forestry and Fisheries (DAFF).

Ndi Gai Hune wa nga dzi Wana Hone

©Marinda Louw
When trapping a new swarm, place your trap box high up and away from possible predators.
U thoma u fuwa ṋotshi u fanela u wana mmbi ya dzo na fhethu ha u dzula hone. Huna nḓila nnzhi dza u kona u wana mmbi yadzo:
U nga dzi renga kha muthu ane ndi kale atshi khou dzi fuwa. Unga tou dzi kunga nga nḓila ya hone nahone hezwi ndi zwone zwa khwiṋesa. Unga pfulutshela hune dza vha hone nga vhunzhi. Naho zwo ralo hezwi zwi ṱoḓa una nḓivho.
Unga kunga ṋotshi nga u ṱoḓa mutoli nnṱha ha tshiṱaha kana wa ḓodza zwithu zwine zwa vha uri wo tou zwirenga uri dzi kone u kungea.
Notshi dzi nga dzula na kha mabako, milindi na miri kana mabogisi. Uri u kone u dzi dzudza u fanela u wana tshiṱaha. Hezwi unga zwirenga kha vharengisi. Huna vharengisi vhane vha vha na madzina vhukuma fhedzi u fanela uvha na vhulondo ngauri vhanwe vha rengisa dzine dza sa vhe dza vhuḓi. Ine ya sa ḓure asi ya khwine.
Tshinwe tshifhiga vha ya rengisa tshiṱaha tshine tsha vha uri tsho no shuma, fhedzi ndi zwa vhudi u thoma wa tshi kulumaga u shavhela uri malwadze ado fhirela kha dzinwe. Tshitaha tshine tsho no shuma tshi nga thusa na kha u fasha dzine dza khou fhira.

Zwishumiswa zwa u Fuwa Ṋotshi

©Chris Daly
U fana na tshithu tshinwe na tshinwe tshine wa tshi funa kana mushumo wau, u fanela u wana zwishumiswa zwo teaho u langa mmbi. Arali zwiṱaha zwi sa khou langiwa zwavhuḓi, mmbi iya bva tshiṱahani ya ya u ṱoḓa fhethu hune ha vha ho tsireledzeaho.
Ndi zwavhuḓi uri u renge gaweni ḽine ḽa kona u ziper hoṱhe, na tshithu tshine tsha kona u vala khofheni na mukulo. Hu ya ṱoḓea na mukumba kana maglove u tsireledza engele na ma boots. Sa muthu ane akhou thoma u fuwa u fanela u thoma u renga zwiambaro zwo fhelelaho, hu ya ṱoḓea vhutsi, zwishumiswa zwa tshiṱaha na zwa u brusher. Nga murahu ha musi u tshi khou kaṋa mutoli, hu ya ḓiswa zwishumiswa.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe