Ṋekhavhambe
Hetshi ndi tshone tshiga tshi tshoṱhe kha mavunḓu oṱhe tshine tsha vha uri tsho itwa nga mivhala ine yavha hone kha fulaga ya Afrika tshipembe, zwine zwo thoma u shuma nga dzi 27 Lambamai 1994. Heḽi vunḓu ndi tsiko nntswa ubva tsha muvhuso wo ḓiimisaho wa kale u tshi vhuiswa hafhu Afrika tshipembe nga murahu ha khetho dzo vhofholowaho dza 1994.
Ina mathoma a muvhala mudala na motto - KAGISO LE TSWELELOPELE – zwine zwa amba u bvelela na mulalo. Nga nnṱha ha mathomo madala ndi murunzi une wa vha na tshithu tsha u vhea maḓi vhukati. Murunzi wo bva zwipiḓa zwivhili mutsuku nnṱha, mudala kha tsha uḽa na tsha monde, ha vha na mudala wo rambalalaho hoṱhe hune havha na mutshena.
Kha cross huna lozenge, nayo ikha muvhala mudala na calabash vhukati zwine zwa vha zwi tshi khou imelela mvelelo ya ma Tswana hune lushaka lwa hone ndi lone lo sikaho mathomo a Bophuthatswana na North-West.
Murunzi wo tikiwa nga phukha mbili dza luvhilo. Nga nnṱha ha murunzi ndi ṱhodzi ya muvhala wa silivhere na luvha nga nnṱha ha maṋanga a silivhere a Buffalo. Zwine zwa vha zwi tshi sumbedza ḓuvha ḽine ḽa ṱoḓea uri hu kone uvha na zwimela.
Tshiga tsha Tshipuka – Sable Antelope (Hippotragus Niger Niger)
Sable ndi phukha ine ya kona u ḓipalela, iḽa nga maanḓa mahatsi, kanzhi i tou ḓi palela. Ndi phukha ine ya tshimbila nga danga. Dzi na mavhala matshena na matsu ane avha a tshi khou sumbedza swili, nga maanḓa arali ho kwamiwa vhana vhadzo. Nga tshifhinga tsha u ṱangana tshihulwane, dza tshinna dzine dza vha na maanḓa dzi ya pandela ṱhukhu dangani.
Dza tshinna dza vha dzi tshi khou lwa nga tshadzo zwine dza sia na u vhaisala dzo vhaisala. Musi dzo kwata, dzi vha dzi tshi khou sokou kweta maṋanga adzo nga miri zwine zwa vha zwi vhukati ha maṋanga zwa vha zwi tshi khou ita phosho khulwane.
Tshifhinga tsha u ḓi hwala ndi minwedzi ya ṱahe, hune vhana vha ya bebiwa kha nwedzi wa Luhuri na Ṱhafamuhwe, vhana vha ya huliswa lwa minwedzi ya rathi.
Tshiga tsha Luvha – The Sunflower (Helianthus Annuus)
Sunflower, ubva kha muṱa wa Asteraceae, ndi tshimela tsha khalanwaha, tshine tsha hula u swika kha 3m u lapfa. Ndi tshimela tshihulwane tshine tsha vha na muvhala wa tshitopana kha ṱhoho hu vha ho vulea u swika kha 30cm.
Luvha ḽi ḓivhelwa u kwatamela ḓuvha kha lurumbu lwa tshipembe na devhula. Ndi tshimela tsha Afrika tshipembe tsha ndeme vhukuma tshi ḓivhelwa u bveledza mapfura. Kha vunḓu ḽa North west, mbeu ya hone iya kona u ita vhurotho na tshinwiwa tsho no nga kofi.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe