Mfungho wa Mfumo ya North West

Leyi i Coat of Arms yiri yoxe eka swifundzha hinkwaswo swa Afrika Dzonga leyingana xitayele eka mihlovo naswona hinldela yin’wana yifana na leyi yinga eka mujeko wa tiko, lowunga sungula ku tirhisiwa hiti 27 April 1994. 

Xifundzha xa North West akuri xivumbiwa xintshwa loko matiko xikaya ya khale yatekiwa ya vuyiseriwa eka mfumo wa tiko ra Afrika Dzonga endzhaku ka nhlawulo wosungula wa xidimokirasi hi 1994. Coat of Arms ya xifundzha xa North West yina muhlovo wa rihlaza ehansi na motto - KAGISO LE TSWELELOPELE – leswi vulaka kurhula na kuhumelela.

E henhla ka muhlovo lowu wa rihlaza kuna xisirhelelo lexingana khuwani ra mati e xikarhi. Ndzhawu ya xisirhelelo yi avanyisiwile hi tikotara totshuka e henhla nale hansi, wa wasi eximatsini nale xineneni, laha kunga tlhela ku vonakisiwa xihambano xa rihlaza lexi tsemakanyaka xiri na kobasa laha makumu.

Eka xihambano kuna lozenge (xibokisani xa diagonal), lexinga rihlaza na xona, na khuwani exikarhi. Khuwani ri yimela ndzhavuko wa xi Tswana lowu misava ya vuhosi byakona yikumekaka e Bophuthatswana na North-West. Xisirhelelo xiseketeriwe hiti sable antelope timbirhi. E henhla ka xisirhelelo kuna xirhendzevutani lexingana silivhere emakumu ka xona na bilomu ra sunflower leringa tshama e henhla ka timhondzo ta silivhere ta buffalo.

Bilomu ra sunflower riyimela vurimi endzhawini liya, laha mabilomu yati sunflowers ya byaleriwaka ku xavisiwa. Yitlhela yiyimela ku vangama ka dyambu leri lavekaka ku humelerisa swibyariwa.

Xigandlu xa Xihari – Sable Antelope (Hippotragus Niger Niger)

©Nigel Dennis

Ti sable antelope titala kudya laha hansi, tidya ngopfu byasi, kambe minkarhi yin’wana tidya na matluka ya mirhi. Ti sable i ntlhambi wa swiharhi, leswi hi xitalo swi rhangeriwaka hiya xisati. Mikhwalalati leti yingana tona yi chavisa valala, (yo basa naka ntima exikandzeni) yi kombeta nkanu, ngopfu ngopfu laha swikhumbaka vana va yona.

Hinguva masangu, ta xinuna letinga tiyela titala kuva tihlongola swinkuzani kusuka eka ntlhambi. Ku lwa exikarhi ka tinkuzi himinkarhi leyi switala ku hetelela kuri na kuvaviseka. Loko yikomba nkanu, sable ya xinuna, yitshuva timhondzo ta yona eka marhavi ya misinya. Mikhwalalati leyinga eka timhondzo ta yona yi endla mpfumawulo woka wungari kahle lowu rhasaka.

Ku biha emirini switeka nkaye wa tinhweti, laha marhole ya tswariwaka exikarhi ka February na March. Marhole ya lumuriwa endzhaku ka ntsevu wa tinhweti.

Xigandlu xa Bilomu– The Sunflower (Helianthus Annuus)

Sunflower, kusuka eka ndyangu wa Asteraceae, i ximilani xa lembe na lembe lexi kulaka kuya fika eka 3 m hiku leha. Nhloko leyikulu yoleha ya xitshopani yofana na daisy yikwalomu ka 30 cm hi xirhendzevutani. Bilomu leri ri landzelela kufamba ka dyambu hikuva ri jikisa nhloko kuva yi languta laha kungana dyambu kusuka evuhuma dyambu kuya e vupela dyambu.

Sunflower i ximilani xankoka swinene e Afrika Dzonga eka kuhumelerisa mafurha ya matsavu lawa hiswekaka hi wona swakudya. Exifundzheni xa North-West, mbewu yivikiwa kuva yitirhisiwa ku endla xinkwa na swinwiwa swofana na coffee.

Translated by Ike Ngobeni