Logo ya Free State vho i wana lwa mulayo nga dzi 07 Shundunthule 1999. Ina mathomo a mivhala yo fhambanaho hune huna mudala,buraweni na beige zwi tshi khou sumbedza fhasi ha Free State.
Motto wo nwaliwa nga tshi sotho KATLEHO KA KOPANO – zwine zwa amba u bvelela nga kha u farana. Murunzi una muvhaka mudala, tshitopana na wa lutombo. Mudala u vha u tshi khou sumbedza mahatsini, wa lutombo u khou sumbedza makole wa tshitopama u tshi khou sumbedza muṱavha na u kona u sikiwa ha vunḓu.
Vhukati ha tshivhumbeo tshi ne tsha vha tsha tshitopana huna ḽiluvha ḽa mvelo la Orange River Lily. Nga nnṱha ha murunzi huna khare yo itwhao nga diamond na mukope wa mavhele zwine zwa vha zwi tshi khou sumbedza u pfuma ha zwa ndimo na vhufa ha zwa mimaini. U tikiwa nga dzi cheetahs.
Tshiga tsha Tshipuka - Cheetah (Acinonyx jubatus)
Ndi muvhili muhulwane, milenzhe milapfu na mbilu khulwane na mafhafhu na dzi ningo dzo vuleaho, cheeteh yo itelwa luvhilo, na hone ndi yone phukha ine ya gidimesa kha ḽifhasi ḽoṱhe. I wela kha muṱa wa zwimange, naho huna uri wo i sedza i tshi nga mmbwa a ina maganḓisi ane a vhonala. Sa zwinwe zwimange zwoṱhe.
Usa vhonala ha maganḓisi zwi i thusa musi i tshi khou shandukisa luvhilo lwayo. Mutshila wayo u shuma u langa musi i tshi khou gidima iya kona u gidima 60 m uya kha 114 km\h. Zwipondwa zwine zwa nga vha tshithu tshinwe na tshinwe ubva kha phukha dza luvhilo ṱhukhu dzine dzi ya kona u i dzumbama nga zwiṱaka na miri., hu vha hu tshi khu gidimiwa vhukuma. Ndi yone ine ya zwima zwa i tendela u fhira zwinwe zwimange zwihulwane, nga u dzhia zwipondwa zwadzo zwi songo humbulela.
Naho zwo ralo nga mulandu wa uri adzi tou vha na ṋama nga maanḓa dzi ya fhedza dzi tshi khou dzhielwa zwiḽiwa zwadzo nga dzi Ndau na Didingwe, ngauri dzi ya thoma dza awela dzi saathu thoma uḽa. Dzi na miḓi ya u fhambana u fhira zwa vhuḓilangi, hune dzi ya kona u kala nga murundo, fhedzi adzi koni u ḓi lwela nga nndwa. U ṱangana ha dzo ho ḓala.
Tshiga tsha Maluvha - Orange River Lily (Crinum bulbispermum)
Orange River lily ndi tshimela tshihulwane tshine tshi ya kona u hula u swika kha 1 m. Tshi na maṱari a gireyi uya kha madala, na tsinde ḽine ḽa vha ḽilapfu na maluvha ane anga avha tshi khou wa ane avha na muvhala wa pinki na dzi mbalelo dza muvhala mutsuku kha ṱhoho inwe na inwe. Zwine mupo wa vha ngazwo. Maluvha a hayani ahula tsini na hune ha vha na mahasti.
Maluvha ana munukhelelo wa vhuḓi une uya kona u kunga zwikhokhonono uri zwi ḓe zwi bebise. Maluvha ahone avhonala vhukuma tshilimo. Mbeu ya hone i ya thoma u mela ya vhuya ya kwama mavu. Mitshelo iya tsireledziwa nga dzi leyara dza bammbiri kha scale zwine zwa shuma sa zwi tsireledzi nga minwedzi ine ha vha vhuria.
Uya shumiswa kha zwa u lafha u thusa u lafha rheumatism, varicose veins na musi wo zwimba. Hu dovha havha na lutendo lwa nga vhanwe lwa uri uya tsireledza muḓi kha vhuvhi.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe