U Kona u Langa ya Tsadzi na Vhana Vhayo

©Glenneis Kriel
Nguluvhe khulwane dzine dza vha uri dzi ya beba kha danga dzi na ṱhoḓea dzine dza vha dzo fhambana na dzine dza kha ḓi hula, zwine zwa amba uri dzi fanela u londiwa uri ṱhoḓea dzadzo dzi dzi fhiwe u fana na nnḓu, zwiḽiwa na u tsireledzwa kha malwadze.

Zwine Nguluvhe yo ḓi Hwalaho ya Toḓa Zwone

Ya tsadzi, a i ṱoḓesi zwithu zwinzhi musi yo ḓihwala (zwine zwa vhidziwa upfi ya tsadzi yo omaho kha nḓowetshumo) fhedzi iya ḓivha na ṱhoḓea vhoo.
Ya tsadzi ine ya vha yo ḓihwala a i ṱoḓi u vha yo sokou dzula i yoṱhe i ṱoḓa u vha yo dzula na dzinwe dza tsadzi, na u ṱoḓa u tsireledzwa kha ḓuvha, muya wa u rothola na mvula.
I ṱoḓa fhethu hune ya nga kona u tshimbila yo vhofholowa ya tendelwa u vha na maitele a nguluvhe. Vhunzhi ha madanga maṱuku a vha dzi pangi kha makasi. Vhanwe vho rabulasi vha thoma u i lavhelelsa i tshi kha ḓi tou vha na vhege yo ḓi hwala uri vha ṱavhanye vha lafhele tsumbadwadze dzine vha nga ṱangana nadzo.
Ine ya vha yo ḓi hwala i ṱoḓa zwiḽiwa zwine zwa vha uri zwo linganela hu sini zwo ḓalesaho. Zwine zwa nga vha 2 kana 3 kg nga ḓuvha ho katelwa na fibre u fana na dzi furu,bran na zwiḽiwa zwidala arali zwi hone na 12% ya protein dzi millers dzi ḽiwa nga dzoṱhe ya tsadzi na a tshinna kana pellets hezwi zwi fanela uvha hone kha zwiḽiwa zwa ya tsadzi na zwinwe zwa zwiḽiwa zwine zwa vha uri ndi zwa u rengiwa.
Zwa ndeme: a i faneli u fhiwa zwiḽiwa zwine wa vha uri zwo unda kana u nukha na u fhiwa ṋama ya zwifuwo. Ngauri kha ṋama ndi hone hune ha phadalala hone malwadze.
Nga vhege ya u fhedzisa uri iyo beba (zwi fanela u nwaliwa fhasi) u fanela u i dzudza kha makasi. Hafho nḓuni, kha kasi, kana madzula hu fanela uvha huna ṱhanga, ṱhanga ya nguluvhe, ho kuna na maeḓelo manzhi uri i kone u ḓiitela tshiṱaha tsha vhana.

Zwine zwa Toḓiwa nga Nwana Atshi khou Fhedza u Bebiwa

©National Pork Board, USA
Ndi zwa ndeme u sedzana na mutsho na vhupo hune ha dzula ya tsadzi na vhana vhayo.
Ya tsadzi i funa fhethu hune havha uri ho dzika, fhedzi vhana vha ṱoḓa vhududo. Ndi zwa vhuḓi uri vha dzule fhethu hune havha uri ho valea, madzulo ono nga tshifhaṱo tsha mmbwa, huna muṋango wo no vulea hone zwo leluwa uri hu kulumagee na u lavhelesa. Na u bvisa mashika na maeḓelo o thabaho ane avho nukha. Zwa u eḓela zwavhuḓi ndi pine shaving. Ha u dzhena hu fanela u ṱhogomelwa uri zwiguluzwana zwi kone u dzhena hu sini ya tsadzi, nga maanḓa aralli vhana vha tshi khou fhiwa zwiḽiwa zwine zwa vha uri zwi ya ḓura.
Ya tsadzi nga nnḓa ha musi i tshi khou dzula kha makasi hafha hunwe i nga dzula na kha vhana ha vha na u xelelwa hunzhi.
Ya tsadzi i ṱoḓa madi manzhi ane avha uri o kuna. I thoma u nwa maḓi i tshi khou itela uri mafhi a ḓale musi dzo no vha na dzi vhege.
Nga murahu ha u beba, ya tsadzi i ṱoḓa zwiḽiwa zwine zwa vha uri zwo pfuma musi i tshi khou mamisa. Ndi mafhungo mahulwane ufha ine ya khou mamisa zwiḽiwa zwinzhi vhukuma-6kg nga ḓuvha ndi zwo ḓoweleyaho. Ai fanelai uvha na nḓala na luthihi. U fanela u ifha zwiḽiwa lurahu nga ḓuvha uri thumbu i sa furese. Zwiguluzwana zwi nga thoma uḽa zwiḽiwa ubva kha mme nga mulandu wa u ḓaḓa zwo no vha na vhege nthihi fhedzi iya zwigaya i tshi khou itela vhana vhane vha kha ḓi fhedza u bebiwa. Zwavhuḓi ndi u dzi fha zwiḽiwa zwa vhana nga murahu ha maḓuvha a 10 nga murahu ha musi vha saathu leliwa uri vha kone uḽa zwo no swika 250g (zwine zwa lingana na bigiri ya gofhi) lwa maḓuvha ano swika maṱanu. Unga engedza tshikalo nga ḓuvha uri tsukanyo yadzo ivhe yo no lugela u kona u gaya zwiḽiwa zwine zwa vha uri zwo oma.

Zwine zwa Toḓea kha ya Tshinna

©Dr Jim Robinson
Ya tshinna ino vhidzwa nga zwinwe zwifhinga tshifuwo tshine tsha vha uri tsho laṱelwa kha bulasi hu sina ndavha uri ndi yone ine ya isa dzi gene dza yo kha dzine dza lingana vhukati ha danga ḽoṱhe na vhundeme ha lushaka lune lwa khou tevhela, ṱhoḓea dza ya tshinna dzo leluwa vhukuma:
Iya ṱoḓa tshifhaṱo tshayo tshine ya ḓo kona u ṱangana tshihulwane na ya tsadzi. Tshifhinga tshoṱhe ya tsadzi i fanela u iswa kha ya tshinna nahone zwa nwaliwa fhasi.
Vhukati ha musi dzi tshi khou ṱangana tshihulwane i fanela u vhewa na dza tsadzi dzo omaho- u vha hone ha yo huna mbuyelo. Iya kona u vhona na dza tsadzi dzine dza vha uri dzi khou fhisa kana arali vho lovhelwa inga kona na uvha fha tshumelo. Zwi fanela u nwaliwa fhasi.
Kanzhi ya tshinna iya tendelwa uvha tshipiḓa tsha danga hune ya kona u ḓipalela. Mushumo wayo kha ya tsadzi ine ya khou fhisa u ḓo sokou tou ḓiḓela. Hezwi zwi ya dovha zwa vha na masiandoitwa asi avhuḓi. Rabulasi anga balelwa u vhona uri ndi ifhio ine ya vha uri yo ḓi hwala na uri ubva lini na uri nga ifhio ya tshinna( arali dzi nnzhi dangani), zwi amba uri na ḓuvha ḽa u beba aḽi nga ḓivhiwi, zwine zwa ita uri u lugisela zwi konḓe.
Arali huna dza tshinna dzine dza fhira nthihi dangani, hu nga vha na nndwa. Ine ya shumesa kana heneyo nthihi inga balelwa uvha na tshikalo tsha uri yo eḓela na nngana nga ḓuvha. Hezwi zwi nga ita uri i nete, kana isi tsha beba na dza tsadzi dzine dza vha dzo vhaisala.
Ya tshinna i ṱoḓa u dzula i tshi khou lafhelwa Mange ngauri ndi yone ine ya i phaḓaladza kha danga ḽoṱhe. Hezwi zwiitela musi dzi tshi khou ṱangana tshihulwane lwa mithethe ya 10 uya kha 15 (u lafhea Mange azwi konḓi arali u tshi khou tevhedza ndaela dzoṱhe). U fanela u fhungudza zwiḽiwa zwine ya ḽa u shavhisa uri inga vha na muvhili wo kalulaho, ya bvafha, ya sa bebe na u tambudza. Uvha hone ha yo hunga vha hu tshi vha na tsadzi ine yavha yo oma.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe