Mbudzi ndi phukha dzine dza vha uri dzo ṱalifha nga maanḓa nahone dzi ya kona u tshimbila dzi tshi khou ḓi palela zwiḽiwa dzi tshi ḽa matari, tsheṋe na minwe miri ya midzi ine ya vha ina minerala ire nnṱha. Mbudzi dzi ṱoḓa energy, protein, vitamins, minerals, fiber (bulk) na maḓi, zwino dzi protein hedzi dzi ya ḓura vhukuma. U sa dzulisea ha dzi vitamin na dzi mineral zwi ya fhungudza kushumele kwa zwipuka zwa ḓisa mathada manzhi a mutakalo. Fiber ndi ya ndeme kha u ṱhogomela thumbu ine ya vha na mutakalo na u thivhela tsukanyo ine ya sa vhe ya vhuḓi, ngeno huna uri maḓi ndi zwiḽiwa zwine zwa sa ḓure nahone kanzhi maḓi aya litshiwa as shumiswe ngeno a mahala.
Vitamin Dzine dza Toḓea kha Mbudzi
Vitamin A i ita uri mbudzi i kone u thivhela malwadze usa vha hone hayo zwi nga vhanga u ḓalelwa nga malwadze, u lovhelwa nga nwana, vhulwadze ha maṱo, vhulwadze ha u fema na u tshuluwa. Musi mbudzi i tshi khou gaya i vha i tshi khou bveledza Vitamin A ubva kha carotene, ine ya wana kha mavhele, carrots fhedzi iya konḓa u wanala kha furu ya kale.Vitamin D i thusa kha u dzhena ha calcium na phosphorous na u ḓala ha ḓuvha hu ya ṱoḓea uri u kone u wana Vitamin D yone yone. Usa vha hone hayo zwi nga ita uri mbudzi isa hule zwavhuḓi.
Vitamin E ndi ya ndeme kha uri mafhi avhe andeme na u bveledza. I wanala kha zwiḽiwa zwine zwa vha uri ndi zwitete, fhedzi zwi fanela u shandukiswa uri zwi kone u vhonala zwavhuḓi uri furu ya kale na dzi grain dzo sinḓiwaho dzi vhe dzone dzi sa ḓisi zwithu zwavhuḓi. Iya vhanga usa tsha vha zwavhuḓi ha misipha na mbilu. Dzi tsinga dza misipha dzi ya vha pale ngazwo na dzina ḽahone ḽa uri ‘white muscle disease’. Nyimelo heyo iya konḓa u itea pfuloni kana kha zwifuwo zwine zwa ḓi palela zwiḽiwa, dzine dza sa kone u ḓi palela dzi fanela u fhiwa furu ine ya vha ya vhuḓi.
Vitamins C na K dzi wanala kha mahatsi na furu. Dzi nga itwa na nga zwitzhili zwine zwa vha kha thumbu kana kha tshivhindi kana tswio
Mbudzi na dzinwe dzine dza nga yone dzi na zwitzhili kha thumbu dzine dza vusa Vitamin B ha vha na zwilumi kha gut na zwine zwa nga bvisa Vitamin B. Usa vha hone ha hedzi dzi Vitamin zwi ya isa kha cerebrocortical necrosis, nyimelo ine ya ḓisa mutshuwo. Hedzi ndi mbuyelo dza necrosis (ufa) ha dzi cele dzine dza vha kha cortex ya maluvhi nga u sa vha hone ha thiamine (vitamin B1).Translated by Khalirendwe Nekhavhambe