Ukungezelelwa Kwamavithamini Eembuzini

© Marinda Louw

Iimbuzi zinlwane ezihlakaniphileko begodu zidla ukudla okwahlukahlukeneko okufana namakhambi, ikhula nezinye iintjalo ezitjaliweko ezinemirabho, ezimumethe amaminerali amanengi ngaphakathi. Iimbuzi zitlhoga amandla, amaprotheyini, amavithamini, maminerali, imithiya namanzi, kizozoke ebiza khulu maprotheyini.
Ukungalingani kwamavithamini namaminerali kungehlisa izinga lokusebenza kuhle komzimba belirholele emirarweni eyahlukeneko yepilo. Umthiya uqakathekile ekulondeni indawo yerumeni ephilileko begodu ivikele koke ekungathikameza ukwetjisa, amanzi wona kukudla okungabiziko ekunamaminerali begodu ngiwo esikhathini esinengi angatjhetjwako lokha nakuphiwa iimbuzi ukudla.

Amavithamini Atlhogekako Eembuzini

Ivithamini A ivikela imilwane begodu ukutlhogeka kwawo kungenza bona iimbuzi zingarhona ukubasidisi nanyana kobana zipholoje, umulwana wamehlo, imiraro yokuphefumula, nokuthulula. Amathumbu wembuzi nakagayako akhiqiza ivithamini A esuka kucarotene, etholakala esiphileni, emhlazeni nekudleni okuhlaza kwefuyo, kodwana iyatlhogeka eheyini edala netjanini.
Ivithamini D iqakathekile ekumunyeni ikhalisiyamu ne-phosphorous begodu nelanga elinengi liqakathekile ekutheni umzimba ufumane ivithamini D eyaneleko. Ukutlhogeka kwevithamini kungabangela ukukhula okungakaneli.
Ivthamini E iqakathekile khulu ekwenzeni ibisi lekwalithi nekuzaleni. Ivithamini E itholakala ekudleni okufreshi kodwana kubuna msinya ukwenzela bona iheyi edala neenthoro zaphasi zibemthombo wekhwalithi ephasi. Ukutlhogeka kwevithamini E kubanga kurholela ekonakaleni kwehliziyo kanye nemisipha yamathambo. Umthiya womsipha ubasetlha kungakho ubizwa “ngomulwana womsipha otshetlha”. Ubujamobu akukajayeleki bona benzeke emadlelweni nofana etjanini obudliwa yifuyo begodu iinlwane ezingadli emadlelweni kufuze ziphiwe ihayi enekhwalitji ehle.
Imavithamini C kanye ne-K zifunyanwa etjanini nehayini. Zingafunyanwa nangokukhiqiza amagciwani kurumeni (vithamini K) nofana esibindini nezintsweni (vithamini C).
Iimbuzi nemanye ama-ruminants zinegciwane kurumeni yazo elihlanganisa ivithamini B kodwana amapharasiyithi asemathunjini akghona ukususa ivithamini B ethileko. Ukutlhogeka kwamavithamini lawa kungarholela ku-cerebrocortical necrosis, okubujamo obubangela amamtjwayo ku-nervous system. Lokhu kumphumela usukela ku-necrosis cerebrocortical necrosis yamaseli ku-cortex ebuqotjheni ekwenziwa kutlhogeka kwe-thiamine (vithamini B1).

Translated by Lizzy Shongwe