• Home
• People
• Albertina Sisulu
• The Life of an Icon

U Bebiwa ha Nontsikelelo

U bebiwa ha Bonilizwe na Monikazi Thethiwe nga dzi 21 Tshimedzi 1918 kha vhupo ha Tsomo ha Transkei, Nontsikelelo Thethiwe o vha nwana wa vhuvhili kha vhaṱanu. Mme awe vho vha vha tshi khou lwala vha sina na maanḓa nga murahu ha u kunda mukhukhwane wa spanish. Zwa ita uri Nontsikelelo avhe ane a ṱhogomela vhana vha mmeawe.

Musi ana minwaha ya 11 khotsi awe vha lovha nga tshifhinga tshe avha ono vha na minwaha ya 15 mme awe na vhone vha lovha, zwa ita uri atou vha mme wa tshoṱhe kha vhana vha mme awe vhararu. Ambo di vha na nḓowelo ya dzina ḽa uri Albertina musi atshi thoma tshikolo tsha Xolobe.

Nga tshifhinga tshe a fhedza ngatsho pfunzo dza fhasi o vha tshi fhira vhanwe vhana vhane a dzhena navho nga minwaha mivhili ngauri ho vha huna tshifhinga tshe alitsha. Nga nnḓa ha hezwi vho vha tshi kona vhukuma zwithu zwa mvelo na zwa zwi potso a nangiwa kha uvha muhulwane. Tshifhinga tshe minwaha yavho yavha khakhisa ndi musi vha tshi dzimiwa Sholarship tsha minwaha miṋa, naho huna uri vho pfufhiwa kha muṱaṱisano vha thuba.

Madededzi a Albertina a zwo ngo vha fara zwavhuḓi hezwi zwa ita uri vha nwalela gurannḓa ya tsini mulaedza hoyu ine ya vhidzwa upfi, Imvo Zabantsundu, vha na fulufhelo ḽa uri zwi ḓo vha mafhungo mahulu u swika vha tshi tendiwa. Fhedzi mulaedza wo tou kwama mbilu ya munwe mufunzi wa kereke ya henefho ya Roman Catholic Mission we aḓo amba na mufunzi muhulwane vho Bernard Huss Mariazell College.

Vho Albertina vha kona u fhiwa scholarship tsha minwaha miṋa Mariazell nahone kusi kwa ha vho vhoṱhe kwa takala. Tshiimo hetshi tsho vha tshi tshi amba uri asi vhana vhanzhi kha tshitshavha vhane vha tendelwa u wana pfunzo. Khaladzi avho muhulwane ovha asongo ya tshikoloni. Zwa ita uri mushumo wawe huvhe u lisa zwifuwo na uri u kone u shumela muḓi wa hawe.

Mushumo wa Vhuongi

Musi vha tshi fhedza secondary, vho -Albertina vho ṱangana na tsheyo ya uri vha ḓo ita mini nga murahu a musi vha tshi fhedza. Muloro wavho wo vha u vha mugudisi, fhedzi nyimelo ayo ngo tenda hezwi zwi tshiitea. Vho vha vho no vha kha vhurereli ha Catholicism musi vha Mariazell, vha na mulanga wa uri a vha nga maliwi, vha ḓo vha nun. Nga murahu ha u eletshedziwa nga mufunzi vho Huss, vha kona u zwi vhona uri zwa uvha nun azwi nga si shume ngauri vha ḓo balelwa u shumela muṱa wavho. Ngauri arali ni nun ni tshi shuma ani holi, ani tei ubva hafho hune ha dzuliwa hone. Zwine zwa nga amba uri kha vho- Albertina vha ḓo balelwa u thusa muṱa wa havho nga tshelede na u vha vhona musi vha tshi vha ṱoḓa. Ndi hezwi vha tshi humbula u tou vha muongi.
Nga tshelede ye vha vha vha tshi khou ita vha tshi kha ḓi pfumbudziwa na musi vha tshi hola vho kona u ṱhogomela vharathu na dzi khaladzi na u kona uvha isa zwikoloni. Vho thoma u pfumbudziwa kha sibadela tsha Johannesburg General Hospital nga 1940 vha thoma zwa vhu midwife nga 1946. Kanzhi vho vha vha tshi tou tshimbila vha tshi ya u ṱolela vhalwadze miḓini, vho fara zwishumiswa zwavho kha bege.
Ndi musi vho Albertina vha nese musi vha tshi ṱangana na we aḓo fhedza o vha munna wavho, Walter Sisulu. Sa muraḓo wa ANC na munwe wa vhathu vho pfumbudzaho vho Nelson Mandela minwahani ya u thoma, vho- Walter vho vha vha tshi tou vha kha zwa polotiki vhukuma, zwa ita uri hu si kale na vho-Albertina vha dzhenele vhukuma. Vho ya vha vha tshishumiswa kha u lwisa muvhuso wa tshiṱalula, vha imisa ṱhoho vha tshi khou ṱangana na zwithu zwine zwa vhavha vhukuma, u konḓiselwa vhutshilo na u fariwa. Vha thoma u ḓivhiwa sa mme atshi tshavha.

Gulaga ya u Sumbedza Thonifho musi huna lufu

Vho-Albertina Sisulu vho lovha nga dzi 2 Fulwi nga 2011 vhana minwaha ya 92. Vho vha vha muḓini wavho Linden, vha tshi khou vhona TV vho dzula na vhaḓuhulu vhavho, musi vha tshi thoma u lwala. Vha thuso ṱhangeli vha gidimela uḓa henefho, fhedzi avho ngo kona uvha thusa. We avha a muprisidenthe wa Afrika Tshipembe nga tshenetshila tshifhinga o ḓo ya u dalela muṱa Jacob zuma. Vha amba uri vha ḓo vhulungwa nga muvhuso na hone fulaga i ḓo leleḓa ubva nga dzi 4 Fulwi u swika vha tshi vhulungwa.
Vho-Albertina vho sia vhana vhavho, Max, Mlungisi, Zwelakhe, Lindiwe na Nonkululeko na vhaḓuhulu vha 26 na zwikwenda zwiraru.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe