Xana i Yini ku Byala Swimilani leswi Fambisanaka?

© Marinda Louw

Ku byala swimilani leswi fambisanaka na kubyala swimilani emintileni hiloko swimilani swimbirhi kumbe swotala, hinkwaswo leswi pfunetanaka swibyariwa ekusuhi na kusuhi hikuva swipfunana hiti khemikali (kumbe ku tshamisana) eka kukula ka swona xikan’we na mbuyelo. Vulavisisi lebyi nvestigating the Effects of Companion Plantings on Predation of European Corn Borer Eggs in Bell Peppers lebyinga endliwa hi 2005 na 2006 e New Jersey, USA byikume leswaku kubyariwa ka swimilani eka mintila swotani hi dill, coriander na buckwheat xikan’we na bell peppers switlakuse swinene vukona bya switsotswana leswi vuyerisaka, leswi nga hunguta ku onhiwa loku endliweke hi European corn borers, nala lonkulu.
Ku byariwa ka swimilani leswi fambisanaka swi endleriwa ku tlakusa biodiversity eka mbango naswona swina mbuyelo wotala swinene eka vurimi bya organic. E handle ka ku tlakusa biodiversity, kubyala swimilani emintileni naku byala swimilani leswi fambisanaka swipfuneta swinene eka ku antswisa xivumbeko xa misava naswona swivuyerisa misava hikuva yiri na swakudya eka yona.

Swimilani leswi Vuyerisaka leswi Fambelanaka

Minkarhi yin’wana swimilani swintsongo swa byariwa exikarhi ka swimilani swokarhi, xikombiso, tikhavichi tintsongo tinga byariwa exikarhi ka makwembe. Ti aphids tikokiwa rinoko hi khavichi leswi endlaka leswaku tinga tekeli enhlokweni makwembe.
Xikombiso xin’wana xakahle hiloko mavele, tinyawa na makwembe swibyariwa endzhawini yin’we. Tinyawa titisa nitrogen emisaveni, mavele yata tani hi nseketelo eka tinyawa naswona tisirhelela makwembe eka ti squash vine borers kasi kwembe rona ri funengeta misava leswingata sivela leswaku kuva na nhova. (Ku hambana na sweswo, swimilani swinwana swinga tisa ntshikelelo eka swin’wana kumbe kumbe swisivela kukula, xikombiso tinyawa atifanelanga kuva tikatsiwa na tinyala kumbe fennel, na khavichi na matamatisi aswifanelanga ku katsiwa).
Swimilani swinwana (rosemary na Artemisia afra - African wormwood) i swin’wana leswi chavisaka switsotswana. Swimilani swin’wana swotani hi ti carrots, fennel na yarrow swikoka rinoko ra switsotswana leswi vuyerisaka swofana nati wasps, ladybirds na hoverflies. Hi xitalo, mitsembyani yatirhisiwa tani hi swimilani leswi fambisanaka. Languta tafula leri laha hansi kukuma switsundzuxo eka ndlela leyi swimilani swinga katsiwaka hakona kuva swipfunana.

Swimilani swa Kahle na Leswingariki Kahle leswi Fambisanaka

Xibukwana xa Surplus People Project’s (SPP) xa vurimi bya organic ‘Basic Principles for Organic Cultivation and Livestock Production’ xitsundzuxe leswi landzelaka swimilani leswinga byariwaka swin’we:
Matsavu: Tinyawa
Ti tsakela ximilani lexi fambisanaka: Marigolds, beetroot, khavichi, carrot, cauliflower, celery, cucumber, mavele, mazambala, strawberries
A ti tsakeli: Dill, fennel, na swirho hinkwaswo swa ndyangu wa tinyala
Matsavu: Beets
Ya tsakela ximilani lexi fambisanaka: Asparagus, tinyala, kohlrabi, tinyawa, lettuce, ndyangu wa khavichi
A ti tsakeli: Mustard, ti nyawa
Matsavu: Khavichi
Yitsakela ximilani lexi fambisanaka: Beetroot, celery, chives, dill, tinyala, rosemary, sage, thyme
A yi tsakeli: Dill, fennel, na swirho hinkwaswo swa ndyangu wa tinyala
Matsavu: Carrot
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Basil, chives, lettuce, tinyala, tinyawa
A ti tsakeli: Broccoli, cabbages, cauliflower, dill, fennel, mazambala
Matsavu: Celery
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Marigolds, tinyawa, broccoli, khavichi, leeks, parsley, tinyala, matamatisi
A ti tsakeli: None
Matsavu: Cucumber
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Ti nyawa, green peppers, lettuces, nasturtiums, radishes
A ti tsakeli: Herbs, melons, mazambala
Matsavu: Eggplant
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Basil, beans, lettuce, tinyawa, mazambala, xipinichi
A ti tsakeli: None
Matsavu: Kale
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Khavichi, dill, mazambala, rosemary, sage
A ti tsakeli: Strawberries, matamatisi
Matsavu: Lettuce
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Beetroot, khavichi, carrots, radishes, strawberries
A ti tsakeli: Broccoli
Matsavu:Oats
Yitsakela ximilani lexi fambisanaka: Brinjals, green peppers, strawberries, matamatisi
A ti tsakeli: None
Matsavu: Kalavatla
Yitsakela ximilani lexi fambanisaka: Garlic, chives, mint
A ti tsakeli: Citrus trees, mazambala, radishes, mihlata
Matsavu: Tinyala
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Beetroot, ti khavichi, carrots, lettuces, peppers, spinach, strawberries, matamatisi
A ti tsakeli: Tinyawa, peas, sage
Matsavu: Peas
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Carrots, matamatisi, radishes, leafy greens, eggplant
A ti tsakeli: Garlic, tinyala
Matsavu: Peppers
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Beans beetroot, carrots, celery, lettuces, mavele, parsley, makwembe, radishes
A ti tsakeili Tinyawa
Matsavu: Mazambala
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Tinyawa, broccoli, khavichi, eggplant, kale, marigolds, mavele, tinyala, peas, strawberries
A ti tsakeli: Cucumber, makavatla, makwembe, squash, sunflowers, matamatisi, turnips
Matsavu: Makwembe
Ya tsakela ximilani lexi fambisanaka: Tinyawa, garlic chives, mavele, radishes
A ti tsakeli: Mazambala
Matsavu: Soya bean
Ya tsakela ximilani lexi fambisanaka: Mavele, soya bean yita vuyerisa ximilani xin’wana na xin’wana lexi byariwaka ekusuhi na yona
A ti tsakeli: None
Matsavu: Sunflower
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Mavele
A ti tsakeli: Tinyawa, mazambala
Matsavu: Swiss chard
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Beetroot, tinyawa, khavichi, celery, green peppers, tinyala, peas, strawberry
A ti tsakeli: Madiriva, mazambala, sage
Matsavu: Matamatisi
Yi tsakela ximilani lexi fambisanaka: Marigolds, basil, carrots, celery, chives, tinyala, parsley, sage, stinging nettles
A ti tsakeli: Kohlrabi, mazambala, fennel, khavichi, corn

Translated by Ike Ngobeni