Vhakela Robben Island

Ku khandziya xikepe

©David Fleminger
Ndzi sungule ku vhakela Robben Island hi 1989, tani hi rendzo rohlawuleka ra xikolo. Hinkarhi walowo aya ha tirha tani hi khotso, naswona leswi ndzi tsundzukaka swona hi ndzhawu leyi hileswaku akuri ndzhawu leyi ayi tisa ntshikelelo swinene nakuva kuri ndzhawu leyi ayinga tsakisi na vunyama na moya wa munyu. Sweswi, Robben Island yipfuxetiwile tani hi ndzhawu ya vupfhumba naswona vabohiwa vakume vutumbelo. Hindlela leyi, xikepe lexi axitirhisiwa ku fambisa vavabyi va leprosy xa khale xicinciwile kutisiwa xintshwa lexa manguva lawa, lexi tsutsumaka no vempfama leswaku vapfhumba vatiphina.
Ku khandziya xikepe lexi switsakisa ngopfu naswona ukota kuvona kusaseka ka ntumbuluko laha swikatsaka ntshava na doroba leringa ehansi ka ntshava leyo saseka. Loko u fike exihlaleni, vanhu hinkwav va chika exikepeni vanghena eka mabazi yambirhi lawa yanga yima kwala tlhelo. Ku fana na muchini lowunga cheriwa oyili, mabazi yaku teka eka rendzo leri karhalisaka nyana exihlaleni laha varhangeri va mikombetaka tindzhawu ta nkoka kukatsa na laha ku ceriwaka maribye laha Mandela na vabohiwa kuloni ava cela kona. Hikona kwala ka maribye lawa yobasa, laha vabohiwa ava dyela kona swakudya swana nhlekani naku vulavula hi ndlela leyi swilo swingatava xiswona eka Afrika Dzonga lontshwa. Vanwana vavula ndzhawu yo dzwihala tani hi kamara rodyondzela eka rona ra Robben Island.

Vona ti Penguins

©David Fleminger
Loko hivuyele eka muako wa Khotso, andzi tsakile ku chika e bazini kuya nghena endzeni ka khotso. Murhangeri eka xiphemu lexi xa rendzo uva ari loyi ari ekhotsweni, naswona utsundzuka kahle hindlela leyi vutomi abyiri xiswona ehansi ka mfumo wa xihlawuhlawu naku dzunga ka vutomi byebyo. Loko haha tshame eka Khotso leri akutshama vanhu votala, murhangeri wa hina uhi hlamusele ku antswa xikanwe na vutomi byale Robben Island. Eka Khotso leri ra vanhu votala, hi hundziseriwe eka ndzhawu leyi Mandela a endla kona xirhapa xa yena. Kusuka kwalano hivona ndzhawu yankoka eka hikwaswo, layeni ya ti cell leti vabohiwa votani hi Mandela na vabohiwa kuloni ava tshama eka tona hi unwe unwe.
Kulandzela nongonoko wa swifaniso naswona kuna nkarhi waku hlamuseriwa exiyindlwanini loko unga se tshunxiwa kutani u tlhelela e xikepeni. Loko u famba u tlhelela eka harbour, unga famba hile ka ndlela leyi nga kona kuya vona ti penguins, kumbe uya vona xivhengelani xa tinyiko lexinga ekusuhi. Eka nkarhi lowu lulamisiweke, uta khandziya xikepe lexi tlhelelaka endzhaku laha ungata vona bazi ra vabohiwa loko vasungula rendzo ravona ra Robben Island. Se, hitindlela totala, Robben Island i muchini wa kahle wa vapfhumba, laha vanhu vanghenaka kahle vatlhela vahuma onge hile Disneyland hinkarhi wa ximumu. Hindlela yinwana, i rendzo ra nkoka leri mu Afrika Dzonga unwana na unwana a faneleke kuri teka leswaku ata kota kutwisisa ku antswa ntiyiso wa matimu ya hina.

V&A Waterfront

Tani hi muendzi, rendzo rawena roya e Robben Island risungula e Victoria and Alfred Waterfront. Leyi i ndzhawu ya mphensamphensa ya mavhengele, laha kungana mavhengele yohambana hambana kusuka eka mavhengele ya swakudya, cinema nati Germans. Ndzhawu leyi yiteka xivandla xikulu swinene, kuya hileswi utsakelaka swona unga teka nkarhi nyana wakahle swinene loko unga se teka rendzo kuya exihlaleni.
Khale akuri ndzhawu leyi aku yima swikepe na harbour ya doroba ra Cape Town, hiva 19th century ndzhawu ya Waterfront ayingaha tirhisiwi endzhaku kaloko ku akiwe tinwana tindzhawu letikulu taku yima swikepe hiva 20th century. Laha hi 1988, ndzhawu leyi ayi sungula ku bola yinga vuya yipfuxiwa yiva Waterfront leyi hiti phinaka hiyona namuntlha. Ku engetelela eka ndzhawu ya mavhengele leyi vuriwaka Victoria Wharf, yindlalekile kukongoma e Victoria Basin, laha ukotaka ku vona kahle harbour. Swikepe swo famba hiswona na xihahampfhuka phatsa swa khandziyiwa eka ndzhawu leyi, kambe leswi aswinga kuyisi e Robben Island.

Nelson Mandela Gateway

©Roger de la Harpe
Kongoma e Nelson Mandela Gateway, laha ungata khandziya kona xikepe xoya e Robben Island. Gateway yitshame kwala nonweni wa Alfred Basin, laha ungata kuma tihodela ta manyunyu na swikepe swa vanhu switshamile e dyambyini. Kuvonakala ka Table Mountain kusuka e Alfred Basin ku tisa nyanyuko. Gateway yitlhele yiyima hile tlhelo ka Clock Tower, ya muhlovo wo vangama wotshuka, naswona hivumbirhi tina mfungho hinkwaku lahaya Waterfront.
Loko u paka movha ekusuhi na ndzhawu ya mavhengele, tsundzuka leswaku uta fanela ku famba mpfhuka nyana kuya e Gateway. Kambe utava na nkateko waku hundza hile ka swing bridge, lah kunga ndlela yoka yinga anamanga exikarhi ka lwandle na Alfred Basin. Ndzhawu yakahle yo paka kona kungava e Clock Tower Centre, leyi nga ekusuhi nale Waterfront. Ndzhawu leyi yo paka yakarhata kuyikuma naswona yikumeka kusuka eka sekele ekusuhi na doroba leri kambe yitaku fikisa eka muako wa Gateway.
Ndzhawu ya Clock Tower nayona yina mavhengele na lawa ya swakudya naswona yikurile yitlhela yiva na vatirhi vantokoto eka tindzhawu ta vuxokoxoko eka swa vupfhumba laha kunga na vuyimeri kusuka eka tiko hinkwaro. Lexi i xihlovo nkulu xa vuxokoxoko e Cape Town, Western Cape xikanwe na South Africa. Ndzhawu leyi ya vuxokoxoko yina internet café naswona unga xava mathikithi yoya e Robben Island.

Translated by Ike Ngobeni