Tipolotiki ta ma Zulu
Nhlangano wa tipolotiki ta ma Zulu awu akiwe tani hi pyramid. E hansi ka xivumbeko lexi akuri miti (imizi) ya mani na mani, leyi ayiri na swiphemu swintsongo swa tipolotiki eka mfumo wa xiraka. Muti (umuzi) wun’wana na wun’wana awuri ehansi kavulawuri bya umnumzane (nhloko ya muti), loyi a fanele a tisa kurhula xikan’we naku langutisisana na mintlhontlho hinkwayo ya muti na kwala kusuhi lokunga tshukaka kuva kona.
Nhloko ya muti yile hansi ka induna—leyi kunga ya muganga (isigodi) laha muti (umuzi) wunga kona. Nhloko ya ndzhawu kumbe muganga walowo ayiri na vuti hlamuleri bya milawu hinkwayo na ntshamiseko endzhawini xikan’we naku tshamisekisa swiphiqo leswingavaka switsandze nhloko ya muti kumbe wuriswiri swikulu swinene kumbe swiri swankoka leswaku swiya ahluriwa.
Ndzhawu leyi yihetele yi hundzuka ndzhawu yikulu, xifundzha (isifunda), lexi lawuriwaka hi nhloko leyinga ya nkoka kumbe hosi (inkosi), leyi yi lawuriwaka hi hosinkulu.
Eka misava leyi aswinga olovi ku burisana endzhawini yin’we, xivumbeko lexi xa pyramid axi tisa ndlela ya kahle ya hosinkulu kuva yilawula vanhu lava vanga ehansi kayona. Swotala eka xivumbeko lexi swikotile ku pona kungheneleriwa hi vafambisi vavalungu, naswona mfumo lowuntshwa wa tiko ra Afrika Dzonga wa xidimokirasi, lowu hlawuriweke hi lembe ra 1994, wu tekele enhlokweni swilaveko swaku seketela xikan’we naku hlayisa swiphemu swa vulawuri leswaku kuva na ntshamiseko emakaya.
Hambiswiritano, maendlelo ya ndzhavuko ya lwisana na leswi vumbiwa rintshwa ra tiko ra Afrika Dzonga rivulaka swona, leswi tiyisisaka ndzingano kungari kuya hi nghohe, vukhongeri kumbe rimbewu. Kunyikiwa ka misava eka vavasati, leswi aswinga pfumeleriwi khale, masiku lawa switele swinene.
Translated by Ike Ngobeni
Kwalomuya ka lembe rava 1550 Malandela, hosi leyi ayiri na nseketelo wuntsongo, lava avatshame ehansi ka xintshabyani xa Amandawe Hill e dzo...
Ntumbuluko wa rixaka ra ma Zulu, leri kungavaka rona rixaka lerikulu swinene etikweni hinkwaro ra Afrika Dzonga, riwena eka ntlawa lowuntson...