Mixaka ya Tihuku

© Chris Daly

Kuna tinxaka tohambana hambana ta tihuku e Afrika Dzonga, laha yin’wana na yin’wana yinga na leswi yikotaka swona no tsandzeka swona. Ku hlawula muxaka, n’wamapurasi ufanele kulanguta ndlela leyi huku yingata tswarisa swona swikukwana, lava tingata xaviseriwa vona na kutsakela vanhu.

Leti xavisiwaka titala kuva muxaka wo antswa swinene loko swita eka kutikurisa, kasi letingana swikongomelo swimbirhi kumbe letinga toloveleka tingava to antswa kuva tikurisiwa eka xivandla xintsongo kumbe ku tifuwa emakaya.

Mixaka ya Tihuku to Xavisiwa

Tihuku leti xavisiwaka tina vuswikoti byo tala swinene, kungava kuri eka kutshikela matandza yotala kumbe kuhumesa nyama yotala kambe kungaka kungavi hinkwaswo. Tikota ku kondzelela swinene maendlelo ya xiyimo ya vuhumelerisi.

Tihuku leti tshikelaka matandza yo xavisiwa titala ku kumeka eka muxaka watona loko tahari na 18 wa mavhiki hi vukhale. Tinxaka totala swinene ta leti xavisiwaka tiva tihuma eka kuhlanganisiwa ka White Leghorn na New Hampshire, laha Amberlink, Hyline na Lohmann tinga tona titalaka ku tirhisiwa swinene e Afrika Dzonga. Huku yin’wani na yin’wani, kuya hi muxaka, yikota kutshikela ntsevu kuya eka nkombo wa matandza hi vhiki kusukela loko yiri na 18 kuya eka 70 wa mavhiki hi vukhale.

Kasi leti tshikelaka matandza tihlayisiwa nkarhi woleha eka matiko yan’wana naswona switlhela swikoteka kuva tinga nghenisiwa eka matshikelelo yan’wana ya matandza, kasi vahumelerisi wan’wani va laha Afrika Dzonga vaxavisa tihuku ta mandza loko tiri na 70 wa mavhiki hi vukhale. Xosungula, hikuva swa durha ku hlayisa tihuku kuringana nkarhi woleha, xavumbirhi, hikuva Afrika Dzonga yina makete lowu xanisekaka swinene loko swita eka tihuku to hanya. Vahumelerisi vatirhisa mali leyi vayikumaka endzhaku ko xavisa tihuku leti ta khale kuva vapfuneta ku xava letintshwa.

Swihukwani swotala leswikumekaka hileswinga vakona endzhaku kaloko ku hlanganisiwe White Plymouth Rock na Indian Game, laha Ross, Cobb, Hubbard, Arbor Acres xikan’we na Hybro hitona tinga tirhisiwa swinene laha tikweni ra Afrika Dzonga. Swihukwani swikumiwa swahari na siku rin’we himinkarhi yotala. Tihuku letikulu tivekona eka malembe lawa yanga hundza.

Laha switekaka 84 wa masiku ku humelerisa huku yo tika 1,8 kg kusuka eka swakudya swa 3,25 kg kusuka himalembe yava 1950s, tihuku leti tinavuswikoti byo fikelela ntiko lowu endzhaku ka 33 kuya eka 35 wa masiku laha kuvaka kutirhe swakudya sworingana hafu ya leswi aswitirhisiwa kusuka khale. Tindlela tintshwa ta makuriselo atinga languti ntsena mahumeleriselo lawa ya antswisiweke yantshwa yaku humelerisa matandza na nyama, kambe ku kurisa tihuku leti tiyeke no kota ku kondzelela swiyimo.

Translated by Ike Ngobeni