Mapungubwe e Senotswe

Marang-rang a Kgauta a Fumanwe

©Roger de la Harpe

Tlhokomelo ya pele ya mehleng ya kgwebo ya Mapungubwe ka 1930, ha batho ba makhowa ba qala ho hlahloba leralla ka lekgetlo la pele. Ha baa ka ba nyahama ke dithaba tsa merabe le seo ba neng ba nahana hore ke ditumela-kgwela tse se nang bohata ka baholo-holo, bafuputsi ba pele ba ile ba fumana setsha sa mabitla se nang le mabitla a 23. Boholo ba batho ba mapato a ne a sa tsotehe, empa ba bararo ba ile ba ba hlokomedisa. E mong wa bona, wa No. 14, e ne e le mosadi ya neng a patwa sebakeng a dutse, ho ena le hoo a le lehlakoreng la hae. Leha ho le jwalo, ka mokgwa o tsotehang o ne o le mokgabiso wa hae wa lepato.
O ne a apere mefitshana ya kgauta e fetang 100 maqaqailaneng a hae, mme lebitla la hae le ne le ena le difaha tsa kgauta tse 12 000 (boima ba dikhilograma tse 2,2) le difaha tsa kgalase tse 26 000. Basibolli ba hae ba ne ba tlameha ho jara thepa eo ka nkgong. Lefu la bobedi la bohlokwa e ne e le la motho, le eena a patwa sebakeng a dutse, ya neng a apere sefaha sa kgauta le dikgaketla tsa cowrie. O ne a boetse a ena le, hore a dule a ena le kamano ya bophelo ka mora lefu, dintho tse ding tse entsweng ka kgauta e nngwe ya tsona e tshwana le kwena.
Leha ho le jwalo, ntho e tummeng ka ho fetisisa e ne e le motho ya nang le botona ba botona ba botshehadi ya ileng a patwa ka dintho tse tharo tse kgahlehang tsa kgauta: sekotlolo (mohlomong se sebedisitswe e le moqhaka kapa ntho e rwallwang hloohong), lere la borena (kapa koto) le bonyane. Dikarolwana tse ding tse mmalwa tsa kgauta tsa ditshukudu di ne di boetse di fumanwa mabitleng, empa batho ba chesehang ka ho fetisisa ba ne ba sa tlalehe moo ba neng ba sibollwa teng. Kaha mabitla a mang a leralleng ha aa ka a ba le dintho tse bohlokwa, ho ka bolelwa hore batho bana ba bararo ba ne ba le bohlokoa haholo, le hoja maemo a bona a nnete a ke ke a tsejwa. Ka mohlala, mosadi eo e ne e le mme wa borena, moradi yabo rona, mosadi, lethuela kapa Mofumahadi wa Mapungubwe.

Setshwantsho sa Machaba

©David Fleminger

Tshukudu ya kgauta jwale ke letshwao le tsebahalang dinaheng tse ding. Ke ntho e nyane empa e entsweng ka mokgwa o rarahaneng, e bopilweng ka ho kgabisa kgauta ho pota-pota setshwantsho se betlilweng sa lehong (e leng kgale e senyehile). Maqhepe a masesaane a nyopisitseng a entsweng ka kgauta, a ka bang dimilimithara tse hlano feela, a ile a kenngwa hammoho le dipekere tse nyane tsa kgauta.
Le hoja tshukudu e na le lenaka le le leng (le leng le bontshiitseng hore ke tshukudu ya Sumatran e nang le lenaka le le leng e dumellanang le dikgopolo tsa bona ka ntle ho mosebetsing ka kganya ya Mapungubwe), setshwantsho se nepahetse ka ho feletseng. Huffman o bile a bolela hore mohlomong ke Tshukudu e Ntsho. Ditshukudu tse mmalwa di nnile tsa fumanwa Leralleng la Mapungubwe, empa ha dia feella.
Ho sa tsotellehe hore na palo ya kgauta e bohlokwa hakae, ho lokela ho hlokomelwa hore ha re tsebe hore na tshuduku e ne e le letshwao kapa bohlokwa ba bohlokwa ba batho ba Mapungubwe. Ditshwantshiso tsa diphoofolo tse ding di fumanwe leralleng, mme pherekano e ka nna ya eba e nngwe feela ya ditshwantsho tsa moya. Hape ha ho hlaka hore na kgauta e ne e qhibidihisitswe mme e sebetsa setsheng, kapa sebakeng se seng sa indasteri se dibakeng tse ding tsa naha. Leha ho le jwalo, tshukudu ya kgauta ke setshwantsho se ke keng sa lekanngwa sa histori ya Afrika le sa dinaledi tse kgahlwang ke pokello ya Musiamo wa Mapungubwe.

Bohlokwa ba Moya le Tjhelete

Eo batho ba Mapungubwe ba neng ba hlompha bafu ba bona ka dintho tsa kgauta le difaha e bontsha hore tshepe ya bohlokwa e ne e se feela bakeng sa kgwebo; e ne e fumane tshebediso ya sebakeng seo, e neng e le moyeng hammoho le tjhelete. Leha ho le jwalo, ho ne ho ena le kgwebo e ngata e neng e tswela pele pakeng tsa Mapungubwe le lebopo.
Jwaloka K2, batho ba Mapungubwe ba ne ba rekisa kgauta, manaka a tlou, matheba le koporo bakeng sa difaha tsa kgalase tse sa tlwaelehang, tseo ba neng ba di sebedisa ho etsa dintho tse kgabisitsweng tsa bohlokwa ba sechaba. Difaha tse dikete tse ngata, hammoho le di disc tse entsweng ka mahe a mpshe le difaha tse senyehileng tse entsweng ka dikgetla tsa dikgofu, di fumanwe setsheng sena. Ketsahalong e nngwe, pitsa e kgolo ya letsopa e tletseng hodimo le mela e fumanwe lehaheng le haufi.
Dikgetla tsa Cowrie, mofuta wa tjhelete o neng o sebediswa haholo ho pholletsa le lefatshe la boholo-holo, le tsona di fumanwe ho e nngwe ya mabitla a marena. Dikarolwana tse mmalwa tsa di Chinese Celadon tsa letsopa tse senyehileng di ne di senolwa leralleng, e tlameha ebe e ne e le karolo ya tee e kgethehileng ya tee ya mofumahadi. Mephatswa ya matsopa e hlaha ka lekgetlo la pele Mapungubwe, mme sena se bontsha hore batho ba Mapungubwe ba ne ba iketsetsa lesela. Khothone e ne e le sejalo sa matswallwa a naha, empa theknoloji ya ho e tlosa e ka nna ya kenngwa ho tloha lebopong.

Translated by Bongani Matabane