Batho ba Zhizo ba Mapungubwe, Limpopo

Zhizo Culture e Schroda (900 AD ho ya ho 1000 AD)

©David Fleminger

900 AD e amohelwa e le qalo ya nako ya kgale ya tshepe Afrika Borwa. Ho ntse ho ena le phehisano e kgolo mabapi le hore na ho kile ha eba le Mehla ya Bohareng ba Tshepe, empa ke tla e tlohela ho barutwana. Bakeng sa merero ya rona, re ka bolela hore, ka 900 AD, sehlopha se secha se ne se dula setsing sa Limpopo-Shashe: batho ba Zhizo.
Ba simolohile sebakeng seo hona jwale se borwa-bophirimela ho Zimbabwe le ka botjhabela ho Botswana, empa karolo ya baahi bana e ile ya fallela ka borwa hodima Limpopo mme ya theha motse-moholo sebakeng se bitswang Schroda.
Mabaka a ho falla hona ha a hlake. Baepolli ba dintho tsa kgale ba re pula e ne e ntlafetse sebakeng seo mme sena se ile sa dumella dihwai hore di kgutle. Ba bang ba re dintho di bile le metsi ka mora dilemo tse 100 hamorao. Thomas Huffman, ka lehlakoreng le leng, o bontshitse hore e ne e le leraba la ditlou le manaka a tlou tse neng di hulela batho ba Zhizo ka mose ho noka.

Kgwebo ya Manaka a Tlou

Mosebetsi wa kgwebo ya manaka a tlou e ne e bonahala pakeng tsa Zimbabwe le Lewatle le ka Botjhabela ho tloha ka 800 AD, kahoo boleng ba thepa ena bo se bo thehilwe. Ho nnile ha eba le ditlou tse ngata tse pota-potileng Limpopo (le hona jwale) mme sena se ne se tla tiisa mohlodi o tshepahalang wa Kgauta e Tshweu. Tsela ya ho phela ka ditlou e ne e boetse e hlalosa hore na ke hobaneng ha dibaka tse ngata tsa Zhizo di le haufi le noka, moo ditlou tse nyorilweng di neng di ka hatakela dijalo tsa bona.
Ho phaella moo, Schroda e na le bopaki ba pele ba manaka a tlou a sebetsang ka besineng, e leng se bontshang hore batho ba Zhizo ba ne ba etsa dintho tsa manaka a tlou bakeng sa kgwebo. Difaha tsa kgalase tse hlollang di fumaneha setsheng sena, mme sena se bontsha hore batho ba Zhizo ba ne ba kopana le diteishene tsa MaArabia a Lewatle le ka Botjhabela (tse haufi le Bazaruto Archipelago ya Mozambique).
Ho na le metse e mengata ya batho ba Zhizo haufi le sekepe sa Shashe-Limpopo, empa Schroda ke yona e kgolo ka ho fetisisa. Ka hona, ho nkwa e le hore e be lehae la morena ya ruileng ka ho fetisisa mme e le motse-moholo. Boholo ba 'motse-moholo' ona ho hakantswe hore ke batho ba pakeng tsa 300 le 500, hammoho le batho ba bang ba 1400 ba dulang mahaeng a haufi.

Sechaba se Rarahaneng

Tlwaelo ya batho ba Zhizo e ne e bonahala e le e rarahaneng haholo. Ba ne ba boloka dikgomo le mehlape, mme ba kotula le ho boloka dijo-thollo. Baepolli ba dintho tsa kgale ba boetse ba senola ditshwantsho tse ngata tse sa tlwaelehang tsa letsopa tse bontshang diphoofolo, batho le dibopuwa tse ding tse tsotehang tse kgelosang boitsebiso ba tsona. Ho nahanwa hore ditshwantsho tsena e ne e le karolo ya sekolo sa ho bolla sa basadi, mme se ne se sebedisetswa ho bontsha dithuto ka bophelo, lerato le boikarabelo. Ena ke moetlo o neng o atile ho pholletsa le Afrika Borwa.
Kajeno, ha ho na matshwao a sebaka sa Schroda, mme baeti ha ba dumellwa ho ya sebakeng sa (se sa tsejweng) ntle le tataiso le tumello e kgethehileng. Ho na le tshepo ya hore setsha se tla bulelwa sechaba hang ha tikoloho e senyehileng e tsitsitse le ho sireletswa. Schroda e ka hara meedi ya Serapa sa Sechaba sa Mapungubwe, e haufi le botjhabela ho Leralla la Mapungubwe.

Translated by Bongani Matabane