Bantfu be Zhizo base Mapungubwe, eLimpopo

Lisiko lemaZhizo eSchroda - Sikhatsi Semakhulu Layimfica kuya Kunkhulungwane

©David Fleminger
Sikhatsi semakhulu layimfica sitsatfwa njengekucala SalobekuyiNsimbi Lendzala eNingizimu leseningizimu. Solo kukhona tinkhulumo letinconota ngekutsi kumbe noma bekukhona Insimbi Lesemkhatsini, kepha loku ngitokushiyela labo labafundzile. Ngetidzingeko tetfu, singavele sitsi, ngesikhatsi semakhulu layimfica, licembu lelisha selihleti kubhesini loseShashe eLimpopo: Bantfu labamaZhizo. Bachamuka endzaweni lekutsiwa nyalo yiZimbabwe lese ningizimu nshona nase mphumalanga yase Botswana, kepha lincenye lalabantfu baya eningizimu ngetulu kweLimpopo bacala lidolobha endzaweni lebitwa nge Schroda.
Sizatfu salokusuka asivakali. Lamanye ema archaeologist atsi lokuna kwelitulu sekuphucukile kulendzawo futsi loku kuvumela labalimi kutsi babuye. Labanye batsi tintfo takhona kubancono ngemuva kweminyaka lelikhulu muva. Thomas Huffman, ngakulesinye sandla, uncome kutsi kwaba kuphocelelwa kwetindlovu kanye nesikhatsi lesakhanga bantfu bema Zhizo ngale kwemfula.

Sikhatsi Sekutsengisa

Sikhatsi sekutsengisa kwabalula emkhatsini webase Zimbabwe kanye neMncele loseMphumalanga kusuka ngesikhatsi semakhulu lasiphohlongo, ngako lesikali salemikhicito besesivele sikhishiwe. Bekuvele kukhona (futsi kusekhona) incumb yetindlovu letiletfwako ngase Limpopo futsi loku kutobasiciniseko sekutsi kube yindlela yekwetsembela kwe Ligolide Lelimhlophe. Imphilo yendlovu ingaphindze ichaze kuts yini incumbi yebahlali bemaZhizo basendzaweni lekhashane nasemfuleni, lapho letindlovu letomile tihambe ngetulu kwenhlanyelo yabo.
Ngetulu kwaloko, iSchroda itfwele tintfo tesikhatsi letitsengiswako. Buhlalu lobumagilasi bebutfolwa kulendzawo, futsi loku kukhomba kutsi lamaZhizo bekancutfulisana netiteshi tema Arabi latsengisako Emnceleni wase Mpumalanga (losendzaweni yase Bazaruto Archipelago lese Mozambique).
Kukhona inombolo yebahlali bemaZhizo ngase ndishini yeShashe-eLimpopo, kepha iSchroda nguyona iyinkhulu. Ngakoke, Linani'lalelidolobha' kucatjangwe kutsi lisemkhatsini webantfu labamakhulu lamatsatfu kanye nemakhulu lasihlanu, kanye nalabanye bantfu labayinkhulungwane nemakhulu lamane labaphila kumakhaya alapho endzaweni.

Ummango Lonelwati Lolukhulu

©David Fleminger
Lisiko lemaZhizo lalikadze linelwati. Bebagcina tinkhomo neMfuyo, phindze bavune bese bagcina tinhlavu noma inhlanyelo emathangeni. Ema archaeologist atfola inombolo yelibumba lelingatiwa lelichaza tilwane, bantfu kanye naletinye tintfo letinhle letitilwane letikhomba luphawu. Kungumcabango kutsi letitintfo betiyincenye yesikolwa sekwelukela bantfu besifazane, futsi betisetjentiswa nakukhonjiswa tifundvo ngemphilo, lutsandvo nemsebenti.
Lelilisiko lelasakatwa eAfrika lese Ningizimu. Namuhla, kute timphawu letibonakalako emakhayeni ase Schroda, futsi netivakashi atisavunyelwa kutsi tihambe lapho (kungaka makwa khona) indzawo lete umholi kanye nesivumelwano lesibalulekile. Kuyetsenjwa kutsi lendzawo itovulelwa sive naselendzawo leyiyincelencele seyilungisiwe futs ivikelekile. iSchroda ingasemlayinini wePhakhi Yesive leseMapungubwe, sigatjana lesimfisha kuya emphumalanga yase Mapungubwe Hill cobolwayo.

Translated by Phindile Malotana