Umshado ku Mmango we Basotho

Inchubo ye Kulwa

©Dr Peter Magubane

Imishado lelungisiwe beyivame kwatiwa kubaholi beBasotho kanye nebantfwana betikhulu, emadloti kanye nekuhlangana kwebuhlobo kwakumucoka ngekwenta imitsetfo yekuhlobana nemmango. Lobabe walomfana bekavama kusoma ngekutsi afike kubatali balentfombatana.

Umangabe bebamemukela, bekacela ligcoma lemanti. Umangabe labatali balentfombatana bavuma, lomfana, nebangani bakhe labambalwa, bebabese bavakashela lentfombatana ngalokusemtsetfweni. Umangabe bekavuma kufananisa, bekamunika sikafu (moqhaka).

Bekavama kumunika kudla lebekadze angakuvumi lomfana, bekangafuni kutsiwe ‘utele kudla hhayi lutsandvo’. Nomangabe lalababili bebangakaze bahlangane ngaphambilini, bebavama kuphasisa lokukhetsa lokwentiwe, kepha ngetikhatsi takucala bekumele bahambe ngalomshado noma ngabe bayatsandzana noma cha. Nyalo muva indlela lekahle kakhulu seyicaliwe — namuhla kukhetsa kwamunye yintfo lejwayelekile bese liningi lebesifazane labangakashadi liba bomake.

Ngaphambilini, umshado wawubasemtsetfweni ngekutsi kukhokhwe ibohali (emalobolo) kusuka kucembu letihlobo temkhwenyana kuya kubomakoti. Kukhokhwa kwetinkhomo kanye nalenye imfuyo bekuchaza kutsi bantfwana batophuma kulesive sakalobabe kanye nelicembu letihlobo, hhayi khabo lomake. Inombolo yebohali yayingetulu noma ngaphansi kwetinkhomo letimashumi lamabili, lihhashi linye, netimvu letilishumi noma timbuti, kepha kwakuyintfo lebhadalwa ngalokuphelele.

Ngemuva kwekufaka tinkhomo letingaba lishumi, kubhadala lokungetekile bekusita lamacembu lamabili ngekutsi acocisane ngebuhlobo phindze akhe nebungani. Ngaphambilini umshado bowuvame kubanjwa ngemuva kwekulungisa umshado. Kusuka lapho, lalababili bebangakameli kutsi bahlangane ngekwelicansi noma bahlale ndzawonye.

Namuhla imishado ivela ngekweca noma ngesikhatsi indvodza kanye nebangani bayo babamba/beba (shobela) intfombatana yakhe lasayikhetsile iye ekhaya kubo, lapho ifike imukelwe khona kubengatsi kwentiwa umshado. Silwane singahle sihlatjwe kwentela kukhomba lomsebenti, tibe timphekeleteli tamakoti titfunyelwa ngemuva kwakhe.

iBohali yekucala lefakwako, yetinkhomo letisitfupha noma imali, yindlela yekukhombisa kwalomkhwenyana kutsi utobanebudlelwane ngekwetelicansi nemfati wakhe, kepha akumuniki ligunya kutsi atsi bantfwana balomfati batoba malunga elicembu lemndeni wakhe; ngaloku cishe tinkhomo letilishumi (noma kulingana kwemali yabo) kumele ifakwe phindze yatiwe sive.

Tintfo Letentiwa nguMakoti

Lalababili lesebatsetsene labasha akukagadvwa kutsi babenelikhaya labo. Makoti uhlala nebatali bemkhwenyana. Uyabaphekela, usita ngemisebenti yelikhaya, phindze asebente emasimini, ngasosonkhe sikhatsi ugcina imiyalo (inhlonipho) kubabe-tala wakhe lekufaka ekhatsi kungasho libito lakhe noma ngumuphi umsindvo lofana naleligama.

Ngaphambilini wesilisa bekangafaka sicelo sendzawo kanye nenkhomba yekwakha ekucaleni kwesikhatsi sekucala ngemuva kwekushada, bese kancane tindlu letinsha ngenkhululeko ngekuma kwemndeni lomkhulu.

Kufunwa kwendzawo namuhla kusho kutsi angema sikhatsi lesidze lesingetulu kwemnyaka. Nomakunjalo, liningi lebashadikazi alikuvumi loko, lifuna emakhaya abo ngekushesha kulomshado.

Translated by Phindile Malotana