Jackalberry

© Shem Compion

Ligama

Jackalberry, African Ebony (Diospyros mespiliformis)

Ligama Lelathini

Diospyros mespiliformus

Inchazelo

Lesihlahla se jackalberry singakhula sibe sidze kakhulu, singaba ngemashumi lasiphohlongo kusuka phansi kuya etulu, nesicu saso lesilishumi nesitfupha ngekuma. Silinganiso salesihlahla sifika budze lobulishumi nesihlanu kuya eshumini nesiphohlongo ngekuma. Lesicu sikhula sicondze phindze sibe sidze, ngemagala aso ekucala lakhula ngetulu kwemhlaba. Leticu lesetikhulile kusuka kuletindzala naleto tihlahla letisindzako tine makona lagegelete lesicu lekutenta ticine.
Ligcolo linsundvu lotopele uma lilincane, lijike libe mphunga lotopele umasikhula lesihlahla, nekuvakala kwaso lokuhwayako, lokwenta emaguludla lagubhile lavundlile. Tinesichobo lesivulekile lesihlangene, lesiluhlata lotopele. Lamacembe ngalinye amise kwendingilizi, afika ku 5,5 ngema inchi ngebudze bese aba ngama inchi lamatsatfu ngebubanti naseceleni ayashelela noma enta ligagasi. Emacembe lamadzala abukeka amanyatela, angatsi sikhumba, aluhlata lotopela ngetulu naluhlata lohhwabile ngaphansi.
Emacembe lamancane netinswati kuvalwe boya. Uma tisentincane letihlahla atisuki emacembe ato, kepha umatikhula tikhula tilahla emacembe ato ngentfwasa hlobo. Emacembe lamasha akhula kusuka ngenyanga yeNhlaba kuya enyangeni yeMphala, bese tibangatsi tiphinki, luphuti, noma tibovana ngelibala. Tiyajikajika ngelibala kusuka kulokukhannyako, bovana losansundvu kuya kuya ebaleni lelisamnyama. Lesihlahla se jackalberry siyincenye yemndeni we Ebenaceae, futsi satiwa njenge sihlahla sesigodvo lesimnyama sase Afrika.

Timbali

Timbali te Jackalberry tincane futsi atisheshi tibonakale. Letimbali letineboya leti mhlophe lohhwabile, letineliphunga, tibulili lobuhlukile, tikhula etihlahleni letehlukene. Letinsikati tikhula todvwa emahlangeni laneboya tibe letindvuna tikhula tihlangene. Lesitselo sikhula esihlahleni salensikati kuphela.

Sitselo

Sitselo salesihlahla se Jackalberry singona sitsandvwa tilwane letinengi. Lesitselo saso simise kwelicandza, sicishe sibe yindingilizi ngekuma phindze futsi bukhulu bayo buyi inchi yinye futsi imtfubi noma mtfubi losa luhlata ngelibala. Inemacembe ayo lasihlanu alenkomishi yalembali ngetulu kwesitselo, ekugcineni kwato kugobele ngemuva. timbili kuya kuletisitfupha tinhlanyelo letishwabene letingatfolwa ngekhatsi kwesitselo. Lesigogo sicinile kepha lesitselo lesikahle, sinalokuyimphuphu lokunekuvanga lokulilemoni nalokunongotelako.
Angadliwa amasha noma lagciniwe. Aphindze omiswe bese ayashaywa abe ngufulaha. Bhiya ne brandy nako kwakhiwa khonalapho. Uma lesitselo se Jackalberry sivutfwe kahle, sijika sibe khwebeletane, kepha sinye asivami kubona libala laso ngoba sidliwa tilwane letehlukene kucala kungakefiki nesikhatsi saso sekuvutfwa. Tilwane letifana ne nyals, impalas, tindayikazane, timfene kanye nenyoni lendzala yemhlaba naletinye letincane, tiyatsandza kudla lesitselo seJackalberry.
Sitfole leligama laso ngoba lenhlanyelo ye Jackalberry itfolwa ebulongweni bema Jackal. Lamacembe adliwa tindlovu, bobhejane, tindlulamitsi, emabuffalo, kanye nema kudu. Letibungu talelivivane lelibusako kulamadlelo elihlatsi adla emacembe alesihlahla.

Kusetjentiswa kwayo

Lesigodvo sitihlavu letikahle futsi letilungele libala, tintfo tasendlini letisetulu. Leticu tato tisetjentiswa ekwakheni tikebhe. Lokusinongo kuphetfwe ngemacembe, emagcolo netimphandze, phindze isebente kumisa kuphuma kwengati. Lesihlahla sifanele sibe netintfo letisita kulapha tilondza. Lokuhlangene lokwakhiwe ngetimphandze kusetjentiswa ekususeni tintfo letifana netintsembutane, sifo sematfumbu kanye nemkhuhlane. Titselo tivame kusetjentiswa kwakha bhiya noma sibiliso sekwenta liwayini. Sitselo nesitjalo sitfwala tinongo.

Lapho titfolakala khona

Lesihlahla seJackalberry sitfolwa eAfrika yonkhana, kusuka eSenegal kanye nase Sudan kuya eNamibia nase nyakatfo ye Transvaal. Ivama kutfolwa kakhulu etigangeni letinetjani noma emahlatsini lanetjani lapho ingatfolwa ikhula kumuhlwa. Esihlabatsini lesisindzako lomuhlwa wenta lesihlahla sibe nesihaba lesimanti, kanye nekushisanyana, bese letimphandze tipha kuvikela kulomuhlwa. Njengoba tiphila etintfweni letifile lomuhlwa awudli ngisho leligodvo leliphilako. Sigodvo se Jackalberry sinekungatsandvwa ngumuhla umasesijutjiwe.