Imvelaphi yema Zulu

© Dr Peter Magubane

Hlukanisa Tive

Emnyakeni wa 1150 Malandela, sikhulu lebesinebalandzeli labancane, sahlala elunyaweni lweNtsatjana iAmandawe emnceleni weMfula Umhlatuze loseningizimu ngaphambi ungene eSigodzini se Nkwaleni.

Besinemadvodzana lamabili, Qwabe na Zulu, lebebakadze, ngesintfu sekwentiwa, bebavama kucabana, wase Malandela utfumela Qwabe kutsi ayohlala etindzaweni letiphansi lapho kufika khona lomfula, endzaweni ledvue nalapho kuyi Empangeni-lamuhla, kwatsi Zulu wamtfumela kutsi ayohlala esigodzini seMfula Umfolozi Lomhlophe losenyakatfo.

Ngekuhamba kwesikhatsi, labobhuti bobabili benta balandzeli babo baba tive letimbili, futsi bobabili bebabhadala kukhonta (ukukhonza) ngekwehlukana esikhulwini sakaMthethwa, lobekadze anemandla lamakhulu kulesigodzi.

Dingiswayo wa Mthethwa

Kuya ngasekupheleni kwemnyaka wandvulo welishumi nesiphohlongo Dingiswayo waba sikhulu sebakaMthethwa. Aseyindvodza lencane, kwadzinga kutsi abalekele imphilo yakhe, njengoba babe wakhe abesola kutsi abenta indlela yekumphocelela kutsi ehle esikhundleni.dingiswayo wahamba sigodzi sonkhe lenamuhla satiwa ngekutsi yi KwaZulu-Natali.

Ekuhambeni kwakhe, umbono wakhe wakhuliswa futsi wetfulwa ekutsengiseni, lobekuyintfo lekhula ngase Portuguese yase Delagoa Bay ngesikhatsi eva ngekushona kwa babe wakhe, wabuya ngelihhashi, etfwele sibhamu, atotsatsa kuphatsa bakaMthethwa.

Dingiswayo wakhona kutsatsa tincumo letikahle nekuba ngumholi lonemandla lowatfola kutsi kucudzelana ngendzawo kanye netintfo tendalo kwakuba yintfo leningi lecinako nekutsi kufuna kukhulisa intsengiso nema Putukezi kungaletsa ematfuba lahlukile.

Noma abona kutsi kwakha libutfo lebakaMthethwa kanye nebalandzeli bakhe kwakuyintfo lekhulako lemcoka. Kuze kube sekupheleni, wakha emacenjanyana etembusave wawahlela ngeticheme lebetibhadala kubuswa nguye, nekubamba labo lebekadze abehlulile emphini.

Translated by Phindile Malotana