U Fhambana ha Zwikhodo
Nga murahu ha nwaha wa 1550 Malandela, khosi ye ya vha ina vhatevheli vhatuku, vha tshi dzula nntha ha zwikwara zwa Amandawe uyela vhukovhela ha mulambo wa Umhalatuze u sathu dzhena kha kusi kwa Nkwaleni.
Ana vhana vhavhili vha vhathannga, Qwabe na Zulu, we uya nga ha sialala ya vhukuma vha vha na dzi nndwa na munwe, zwino Malandela aruma Qwabe uri ayo dzula tsini na mulambo, tsini na hune namusi ha vha uri ndi Empangeni, Zulu a iswa thungo ya vhukovhela tsini na mulambo wa Umfolozi, nga tshifhinga, murathu na mukomana vha thoma u tevhela zwikhodo zwa havho, vha ya vha vha na zwine vha badela kha (ukukhonza) kha khosi ya Mthethwa, ye ya vha i yone khosi khulwane vhukuma kha vundu.
Dingiswayo wa Mthethwa
Hu tshi khou da mafhelo a centuay ya vhu 18 Dingiswayo a mbondi vha khosi ya Mthethwa. Sa munna mutuku, a shavha atshi khou shavhisa vhutshilo hawe, khotsiawe ahumbula uri anga vha atshi khou toda u mushavhisa. Dingiswayo a shavha aya fhethu hune namusi ha vhidziwa upfi KwaZulu-Natal.
Musi atshi khou diita zwa u tshimbila bono lawe la tandavhuwa aswika hune a tangana na zwa u rengisa zwithu, zwe zwa vha zwi tshi khou hula vhukuma kha vhupo ha Portugese port ya Delagia Bay, musi atshi pfa nga ha lufu lwa khotsiawe, avhuya o namela mbongola, o fara na tshigidi aya avha khosi ya Mthethwa.
Dingiswayo o vha o thanya nahone i khosi ine ya vha na maanda we azwi vhona uri hu na mutatisano une wavha hone hu tshi khou lwelwiwa shango na zwithu zwa mupo na u kona u dala ha zwithu zwa u rengisa zwa vha Portuguese zwa vha zwi tshi khou disa mbuyelo. He a do vhona uri u fhata mmbi ya Mthethwa na vhatevheli vhawe vho vha vha vhathu vha ndeme.
U swika na namusi una zwithu zwinzhi zwine a khodiwa ngazwo zwigwada zwine zwa vha zwo fhambana zwine zwa vha uri zwi kha di muhulisa, na u kona u divha havho vhe a do vha kunda nga tshifhinga tshawe.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe