Ngwaba wa Taung – Tlholego ya Batho ba Rena

Bjoko bja Fossilised

©David Fleminger

Fossil hominid ya mathomo ye hweditšwego mo Afrika Borwa e bonwe ke Profesa Raymond Dart, kgale ka 1924. Dart o be a tšwa Australia a šoma mo Afrika Borwa bjalo ka Moprofesara ya Anathomi mo Yunibesithing ya Witwatersrand. Ga a le mo leetong la gagwe mo Quarry Buxton kgauswi le toropo ya Taung gonabjale ke profenseng ya Leboa-Bodikela, baithutu ba bangwe ba Dart ba hweditše fossil tše dingwe tše di rometšwego ke mohlomphegi Prof. Bjalo ka ge Dart a ngwadile ka boyena gore:
“Mogodimo ga leswika go be go na le endocranial cast goba mould ya bokagare bja legata. Ge nkabe e le fela bjoko bja fossilised bja mohuta ofe goba ofe wa ape e be e tla beakanywa bjalo ka Kutollo ye kgolo, ka ge selo sa mohuta wo ga se sa begwa. Eupša ke be ke tsebe gore gore selo se ke se swerego mo diatleng tša ka ga se bjoko bja anthropoidal bja setlwaedi. Mo santeng ya lime go be go na le seswantšho sa bjoko sa bogolo bjo lekanago le tshweni gararo le go feta chimpanzee e kgolo.”
Ka lethabo, Dart ka go nyaka ka gare ga lepokisi o ile a hwetšwa dikarolo tša sebopego sa sefahlego se makatšgo. Ka pajena o ile a lemoga gore seruiwa se se bontšhitše bohlatse bja go sepela ka go ema, meno a be a lebelegago bjalo ka a batho… Dikgwedi tše mmalwa ka morago o phatlaladitšwe pampiri ye belaetšago ka gare ga jenale ya saense, Tlhago. Thumo ya gagwe e be e le gore legata ke la mehlala ya mehuta ya diphoofolo tšeo di welego gare ga apes le batho bja sebjale. O biditše mehuta ye Australopithecus africanus.

Tlhlolego ya Batho ba Rena

Tše ka moka di be di swabiša go ya ka setšhaba sa sebjalebjale sa saense, ka nako yela go be go naganwa gore batho ba hlolegilego mo Asia, gomme bohlatse bja gagwe bo be bo ganetša le fossil wa Britishwo bitšwago ‘Piltdown Man’ (yeo ka moragonyana e utollotše gore ka thetso).
Le ge go le bjalo, kgopolo ya go tšwa mo leswiswing, ka morago kontinente ya Afrika, e be e sa kwešišege gomme Dart o ile a gegea ke bašomimmogo ba boditšhabatšhaba. Le ge go le bjalo, bathekgi ba mmalwa ba ile ba hlaga go swana le Ngaka, Robert Broom. Mo mengwageng ye mentši, nepo ya teori ya Dart ile ya hlongwa gomme lehono Ngwana wa Taung e bonwa bjalo ka kgokaganya ye bohlokwa ya kwešišo ya tlholego ya batho ba rena. Raymond Dart o tšwetše pele go hwetša mošomo mo Wits gomme a hlokofala ka 1988, ka batšofadi bja go lekana 95.

Australopithecines

O se ke wa makatš ke leina. Australo e ra gore Borwa gomme pithecine e ra gore ape. Ka fao australopithecine e ra gore ape ya Borwa. Le ke leina le filwego palo ya mehuta ya hominid tša mo mathomong tše hweditšego mo Bohlabela le Borwa bja Afrika, gomme ka kakaretšo gwa amogelwa gore Australopithecines ke kgokaganya bohlokwa go tlhagelelo ya rena.
Ka kakaretšo, go na le mehuta ye mebedi ya Australopithecine: tše koto le tše sese. Tše sese, di bitšwago gracile australopithecines, go nagana gore di hlolegilego tša mathomo, magareng ga mengwaga ye e ka bago ya dimilione tše nne le dimilione tše pedi. Di na le foreime yennyane le legaga la go hlwekišwa (ge di bapetšwa le ape tše dingwe) ka bjoko bja bokgoni ka nako yeo. Pelvis le marapo a leotong di laetša gore di be le bipedal.
Go na le mehuta ye mebedi ye megolo ya gracile australopithecine: Australopithecus afarensis (di hwetšwa mo Bohlabela bja Afrika) gomme australopithecus africanus (di hwetšwa mo Borwa bja Afrika.

Translated by Lebogang Sewela