O swanetše go ba kgoši
Bophelo bja gagwe ka moka ba Mopresidente Mandela o be a le tlhahlong ya go kgatha tema ya boetapele bja lehono. Nelson Rolihlahla Mandela (ka Sethosa Rolihlahla ke gore "go goga lekala la mohlare" eupša se se nepagetšego ke tlhalošo yeo e sego ya semmušo ya gore "wa go dira boitapišo") o belegilwe ka la 18 Phupu 1918, ka Qunu, kgauswi le Umtata ka Transkei, morwa wa Nonqaphi Nosekeni le Henry Mgadla Mandela, Mokhanselara Khuduthamagago wa Kgoši kgolo ya Bathembu.
O feditše mengwaga ya gagwe ya bongwana ka Transkei a tlhahlwa go ba kgoši. Tatagwe o hlokofetše ka 1930 gomme o ile a ba wate ya motswala wa gagwe, yo bego e le kgoši kgolo ya nama o sa swere ya Bathembu, David Dalindyebo.
O falotše mphato wa marematlou ka Sekolong sa go Dula gona sa Healdtown Methodist gomme a tšwela pele go ya Yubhesiting ya Fort Hare University College moo a gogetšwego dipolotiking tša baithuti. Le go na fao, o kopane le Oliver Tambo yo ka morago e bilego Mopresidente wa ANC. Bobedi ba ilego ba rakiwa ka 1940 ka go kgatha tema ka go ngala dithuto ke baithute.
Tlhamo ya mokgahlo wa Bafsa wa ANC
Mandela o ile a ya Johannesburg — a hlohleletša ke karolwana ya go efoga lenyalo la go beakanywa la seleloko — gomme a hwetša mošomo moepong wa gauta bjalo ka lephodisa. Ka pela moragonyana ga moo o be a hwetšwa ke maloko ka semeetseng a ya go iphihla. O kopane le Walter Sisulu, yo ka go swana le Tambo bilego mogwera wa gagwe wa bophelo.
Sisulu o mo thušitše go hwetša dipampiri tša semolao le feme ya molao. O feditše lekwalo la BA ka dikgokagano gomme a tšwelela go fetša LLB ya gagwe ka Yunibesithing ya Witwatersrand. A amogelwa bjalo ka ramolao ka pele bo1950 le go bula tirišo le Oliver Tambo. E be e le ya mathomo ya tšhomišano ya molao wa batho baso ka nageng.
Ba ile ba tlaišwa ke balaodi bao ba bego ba nyaka go ba ntšha ka "bašweung Johannesburg" le "go morago ga go feta”. Gape ba lekile gore leina la Mandela le tlošwe lenaneo la boramelao. Ka nalo yeo, Mandela o be a le eta la boetapele ga sehlopha sa maloko a maatla a ANC bao ba bego ba hloka kgotlelelo le baetapele ba ANC ba dipeakanyo ba molaotheo le go šomiša diphethišene ka botho mmušong.
Peleng o tšere sephetho sa go aga ANC ka motheo wa bontšhi wa go hlatloša BoAforika bja bosetšhaba le potego ya bona. Kgato ya mathomo e tšerwe ka 1944 --- e thomilwego le Sisulu le Tambo ya African National Congress ya bafsa (ANCYL), yeo go yona o ilego a ba Mopresidente wa Bosetšhaba ka morago bo1950. ANCYL e nyakile bodudi bjo bo tletšo le kemedi ya thwii ya Palamente ya mAaforika Borwa ka moka, go abelwa naga, ditokelo tša unione, le thuto yeo e sa lefelelwego ya kgapeletšo le lenane la setšo.
Bjale go belegilwe lesolo la go ganetša la bo1950 leo o ilego a ba “moithaopi khuduthanaga". Ditiragalo tša bona tša mathomo e be e le go thuba melawana ya nako ya go ya gae. Bjale go thomile lebaka moo Mandela o bego a le ka thulanong ye e sa sa felego le ba taolo.
Mathomong Mandela le bašomimmogo ba gagwe ba be ba se tshepe dihlopha tša merafe gomme ba latela phetogo ya kakaretšo ya seAforika. Eupša mo nakong ya Lesolo la go Hlohla le be le thomile go fetoša maikutlo a gagwe mme ka morago a ba mothuši o tiilego wa tiro ye kopanego kgahlanong le kgethološo ya mmala.
Ka 1952 o be a na le palo ya batho ba bangwe ba ile ba golegwa le go latofatšwa ka fase ga Molao wa Kgatelelo ya Sekomanisi. O ile a ahlolelwa gomme a fiwa dikgwedi tše senyane kgolegong gomme kotlo ya fegwa mengwaga ye mebedi. Go feta fao o ile a iletšwa go tšwa go tsenela dikopano tša le go thibelwa go tšwa ka tikologong ya Johannesburg.
Ka pela ge ditaelo tša gagwe tša go iletšwa di fela ba be ba kgatha tema go di tsošološa gomme se se tšwetše pele mengwaga ye senyane ye e latelago, eupša o tšwetše pele go šoma le dihlophana tše nnyane le go tsenya tšhomišo ya sele makaleng a ANC ka go itokišetša kgonagalo ya go ya tlase sephiring.
Tsheko ya go senyetša mmušo
Ka Manthole 1956 e be e le yo mongwe wa bahlohleletši ba dipolotiki ba 156 bao ba ilego ba golegwa le go latofatšwa ka go senyetša mmušo kudu. Se e bile se tumilego "Tsheko ya go senyetša mmušo" yeo e ile ya goketša mahlo a lefase ka bophara gomme e tšere mengwaga ye nyakilego go ba ye mehlano. Mandela le ba bangwe ba latofadiwa ba dirile tšhireletšo ka morago ga gore boramolao ba bona ba ikgogele morago nakong ya 1960 ya kgoeletšo ya tšhoganetšo.
Mafelelong ba ile ba se bonwe molato ka moka. ANC e ile ya iletšwa ka ngwaga wa 1961. Mandela o ile a ya tlase ka sephiring gomme a tsebja bjalo ka "Black Pimpernel" bjalo ka ge a efoga maphodisa dikgwedi tše 17. Nako le nako o tla kgoketša batheletši ba batho baso ka go tšwelela ka dikopanong, go fa polelo gomme a nyamelele. O be a dira lesolo la kopano ya bosetšhaba ya go thala lenaneo la molaotheo wa temokrasi, gammogo le go rulaganya go ngala mošomo ka go dula gae le ditšhupetšo.
Bonyane mmegi wa kuranta yo a kgahlišago, Peter Hazelhurst, a mo botšološa nakong ye. Hazelhurst o tšerwe ka rendezvous toropong, a bofilwe mahlong gomme a sepetšwa ka tikologong ka sefatanaga ka dinkgokolo gona di direla go mo hlakahlakantšha. Ka morago ga nako o ikhweditše ka phapošing. Gwa tlošwa lešela mahlong gomme e be e le Mandela.
Pego ya gagwe ya Mandela ya dinyakwa e tšweletše ka Sunday Express gomme ya befetša ba taolo. Ba be ba nyaka go tseba gore Mandela o be a, eupša Hazelhurst o be a ka se ba botše, seripa ka lebaka la gore o be a file lentšu la gagwe gore tla se dira seo, eupša gape ka lebaka la gore o be a se na tsebo ye nnyane fao a bego a išitšwe gona. Eupša poledišano yeo e selikile mmušo.
Radn Daily Mail
Mengwaga ye ka bago 12 ka morago ga ge Tonakgolo Vorster a mpotšišitše le mabapi le maitshwaro a Rand Daily Mail, yeo ke bego ke le morulaganyi ka nako yeo, go be go le molaleng gore taba ye e sa seleka. O botsišitše, "Ke ka lebaka la eng o se wa re botša gore Mandela o be a le kae ge mmegi go tšwa ka kuranteng ya gago a mo botsološa ge a be a tšhabile ka ngwaga wa 1961?" Maphodisa a tšhireletšo a Vorster, bao ba ilego ba mo tsebiša pele ga ge re kopana, ba be ba e fositše ka moka.
E mphile lethabo le le nnyane go ba go botša Vorster gore o latofatša kuranta yeo e kgaoletšwego ke sesi wa yona wa phatlalatšo. Vorster, ka nnete, o be a le Tona ya Toka ka nako ya matirikwane a Mandela le "Black Pimpernel" a dirle maphodisa a gagwe ditlaela.
Mafelelong a tokologo
Mo nakong ye o e be a ntšhiwa go ya ntle le naga ka sephiri gomme a tšwelela ka go makatša ka Kopanong ya Pan-African Freedom Movement ka Addis Ababa ka Pherekgong 1962. O sepetše go ya London go kopana le baetapele ba mekgatlo ya kganetšo ya Brithani. Go feta fao o tla bile a ba ka fase ga tlhahlo ya korila ka Algeria.
Mandela o dikologile mo nageng kgafetša kgafetša a ikgakantše bjalo ka mootledi wa mohlagiši wa terama Cecil Williams, leloko lephakga la go itlhama ka dibetša la ANC.
E be e le ka leetong la go tšwa Durban go ya ka Johannesburg moo mafelelong a ilego a swarwa le Williams ke molaba wa maphodisa kgauswi le Howick ka Natala. Seo e be e le go felela ga tokologo go feta mengwaga ye 27.
Translated by Lawrence Ndou
Mandela le bašomimmogo ba gagwe ba bahlano ba kgauswi kudu ba tlošwa Sehlakahlakeng sa Robben go fetišetšwa maemong a kaone ka kgolegong...