Mmušo wa Bokgoši wa Legae
Lehono Matswana a ka arolwa ka memmušo ye mentši kudu ka mo nageng yeo e ikemego (le ge e le gore e ka tlase ga melao ya Botswana le Afrika Borwa) bogolo bja yona bo a fapana go go makgolo a diketekete tša batho, ye kgolo e akaretša le Botswana ke ditšhaba tše seswai.
Ye nngwe le ye nngwe e laola merero ya tšona ka fase ga Kgoši (kgosi), eupša go na le diphapano magareng ga ditšhaba mo Botswana le Afrika Borwa. Pele Matswana a mo Afrika Borwa a ka fase ga taolo ya Bophuthatswana legaenaga la Bantustan. Setšhaba se senngwe le se senngwe se na le morafe le leina, ka tlwaelo leina le tšwago go kgoši ya go feta goba motheiwa mokgatlo wo o bušago, ka dinako tše dingwe go tšwa go moeno wa lapa la bogošing, lefelo la pele, goba tiragalo ya histori.
Morafe yo monngwe le yo monngwe o na le ditlholego tša go hlakana, seo se rago gore maloko a morafe o tee a fapana go tšwa go a manngwe ka ditlwaedi le polelo. Se se bonala fao batho bao ba lego ka gare ga morafe ba rata go fapana, gomme ba šomiša phaphano bjalo ka seka. Setšhaba sa Matswana ga sa nke ba tswalelwa, le maloko a sa fetogego. Ke ditswalanya tša batho ba maloko a ka matswalo, go thwala, phenyo, goba kamantšho ya boithaopo. Maloko a ka rakwa ke kgoši, goba ba ka no sepela ka go ithaopa go ya go morafe o mongwe.
Lehono, Matswana a mangwe go tšwa go ditoropong tša go swana le Johannesburg ga ba tswalanywe semmušo le merafe ye mengwe, le ge e le gore ka moka ba tsalanywa ka moeno ebile ba amogela kamano ya genealogical go ba bangwe bao ba abelago moeno woo.
Tshepedišo ye e swanago ya kamantšho fao merafe e hlomilwego, efela mo kelong ye kgolo, e hlomile Botswana. Ke dihlopha tšeo di tlišitšwego mmomgo ka lebaka la tsenogare ya bofaladi yeo e hlomilego Bechuanaland protectorate yeo e ilego ya feletša e ikemela bjalo ka Botswana.
Maiteko a tiišetšo ys Setswana ka gare ga Afrika Borwa a hlamile tshepedišo ya go raraganego ya go amana le mmušo wa kgethologanyo ya hlomo ya Bophuthatswana Bantustan, sehlongwa seo se ilego sa tlošwa ka morago ga kgethologanyo. Dikgoši tša Matswana tšeo di bego do amogelwa ke tshepedišo ya kgethollo di tšwela pele go bela maemo le tokelo ya go buša batho ba bona.
Tshepedišo ya Moeno
Tshepedišo ya moeno, ke obamelo ya phoofolo goba selo, ke selo se bohlokwa g setšhaba sa Matswana. Motho yo mongwe le yo mongwe o tsalanywa le moeno, gomme yo mongwe le yo mongwe a amanago le moeno go bolelwa o amana le botate, gantši ba latela moeno wa botate bja bona, le tate wa tatagwe.
Batho bao ba nago le moeno wa go swana ba re ba kgona go betla kamano ya genealogical ya mongwe le yo mongwe. Tsalanywa ya moeno e na le putlaganya ya boleloko. Maloko a morafe o tee ga sa nke ba tsalanywa le moeno wo tee, goba bao ba tsalanywago le moeno ga nke ba amana le morafe wo tee.
Go fa mohlala, Ngwaketse ba amana le meeno ye 22 ya go fapana le ge e le gore maloko a lapa a abelana moeno wo tee. Bontši bja dikgopolo tše di phošagetšego tša tlwaelo di swara dinonwane tša Matswana, go ya ka moo moeno yo monngwe le yo monngwe o hlongwago. Melawana ya maitshwaro e ngwalwa ka dikgopolo tše di phošagetšego tša tlwaelo, gomme go palelwa go lemoga melao ye, mosenyi o swanetše go tsenela moletlo, go thibela bolwetši goba madimabe a manngwe.
Translated by Lebogang Sewela