Sebopego Sa Malapa
Lapa a bopa motheo wa bophelo bja setšo sa Mazulu, yeo e beilwego mo bogareng bja umuzi (lapa la go tšweletša). Go fihla gonablale, umuzi e na le hlogo ya monna (umnumzane), le basadi ba gagwe le bana ba gagwe, bobuti wa gagwe yo monnyane le basadi ba gagwe le malapa a bona, mo mabakeng a mantši, barwa bao ba nyetšego.
Ka lebaka la ditoropo le karoganyo ya tša leago, umuzi e nyenyefaditšwe, gantši go akaretšwa fela monna le mosadi wa gagwe (goba basadi) le bana. Ka tlwaelo, lapa le katološitšwego ebe e le yuniti ya ekonomi, ya go etwa pele ke bophelo. Umuzi ye nngwe le ye nngwe e na le dikgomo le tšweletšo ya maswi, le mašemo a yona, fao lehea le merogo di be di bjalwa go fa dinyakwa tša baagi ba tlaleletšo.
Thutaboagi le peakanyo ya umuzi di be swana mo setšhabeng sa MaZulu gomme di bontšha maemo a basadi ba go fapafapana. Maemo a basadi bja go kopanya a be a laolwa go ya ka mokgwa yo ba nyetšego, mosadi wa mathomo wa kgoši ke mosadi yo mogolo (inkosikazi). Ka kgoši le mo dikgošing tše bohlokwa, Mosadi yo mogolo, yo a bego a se mosadi wa mathomo, o be a kgethwa ka go rerišana le baeletši ba kgoši ka morago ga ge a fihla bogolo ebile o be a dumelelwa go apara isicoco (reng ya hlogo).
Umuzi e na le sebopego sa ka bago sa sediko gomme e agilwe motheogeng go lebana le bohlabela moo go kgonegago, le motheoša wa go wa mo botsenong bjo bogolo, gore motse wa kgoši o be godimo ga umuzi ye mengwe. Ka gare e be e le lešaka la dikgomo (isibaya) fao dikgomo di be di tšwalelago gona bošego le mabele a be a bolokwa ka melete.
Legora la lešaka ka tlwaelo le be le agilwe ka mahlaka a go phuthelwa goba ge go se na mehlare, ka maswika. Lešaka la dikgomo le ka swantšhwa le tempele ya umuzi: e be e le lefelo la mo dinagamagae fao digalagala tša badimo di lego gona le ka moo dithapelo di swarwago. Mo ditšhitelego di dirilwe gomme le ditebogo tša tefo di hwetšago. Mo nakong ye e fetilego, basadi ka kakaretšo ba be ba sa tsene ka lešakeng la dikgomo, gomme mosadi yo a bego a se 'ngwana wa Ngwako' o be a sa dumelelwa go tsena, ka ntle le ka ditiragalo tše di ikgethilego.
Le ge go le bjalo, mo nakong ya ngwagakgolo 20th, taba ya banna ya go yo nyaka mešomo kgole e gapeleditše basadi ba bantši go tšea maikarabelo a banna ba bona' a diruiwa. Ka tlwaelo dintlo tša batho di be di agwa magareng ga legora la lešaka la dikgomo le ka legora la ka ntle (uthango) wa umuzi, moo e lego gore prickly pear goba mehlare ya Acacia ka mootlwa wo letelele e be e bjetšwe go netefatša tšhireletšo kgahlanong le hlaselo.
Motse Wa Kgoši
Mosadi wa kgoši o be a dula mo motseng wa kgoši (indlunkulu), mo godimo ga ngwako (umuzi), thwii go lebana le botseno bjo bogolo. Morwa wa gagwe ka setšo, le ka setšhaba ke mojabohwa wa kgoši le motšwetša pele wa tatagwe, gomme o be a na le maemo a bohlokwa mo ditabeng tša sedumedi.
Mo letsogong le legolo la botseno bja umuzi, kgauswi le legae la kgoši, e be e le mosadi wa lehlakoreng le letona (iqadi), yo a be a dirwa karolo ya tlaleletšo ya mosadi wa kgoši. Ye nngwe ya mešomo ya gagwe e be e le go fa ka mojabohwa ge mosadi yo mogolo wa kgoši a ka palelwa ke go belega mošemane.
Ka go la nngele e be e le mosadi wa nngele (ikhohlo) yo a bego a tšea seriti sa bobedi sa ka mo umuzi. Go kgoši, mosadi wa nnngele, gantši e be e le mosadi wa mathomo yo a mo nyetšego. Ka moka ga bona ba be na le karolo go lapa la (amabibi), kgoši.
Taelo Ya Leago
Umuzi wa setšo wa Sezulu o be o laolwa ka maitshwaro le mekgwa. Le ge e le gore monna a ka ba le palo ya basadi, go be go na le ga dithulano goba lehufa, ka ge basadi ka moka ba be a ikemetše gabotse. Yo mongwe le yo mongwe o be a na le legae, tšhemo le dikgomo di be kgethilwe go yena go di šomiša.
Maloko ka moka a umuzi ba be ba na le mošomo, eupša maemo a bona a be a fetoga ge ntše ba gola go feta. Ka mathomo, mosadi yo a lego ka fase ga taolo ya mmatswaleagwe, o ba mme ka boyena, e be koko, mme mafelelong a ba mo hlomphiwa yo mogolo mo setšhabeng. Mošemane mo mathomo e ba modiši wa dipudi le dikgomo. Morago ga fao o ba le maemo a lesogana le maikarabelo a kgethilego go fihlela ka tshenyo ya mmušo wa Mazulu ka 1879, mešomo ya sešole.
Ka morago ga go phethagatša ditiro tše mengwaga ye mmalwa, o be a dumelelwa go ba monna le ntate; Ka morago ga nako e be a amogelwa bjalo ka leloko la Khansele la batho ba bagolo. Motho yo mongwe le yo mongwe o feta palo ya dikgato, tšeo di ka se tsenelego ka ntle le tokišo le moletlo.
Translated by Lebogang Sewela