Bonnete
Mapungubwe E mo Bodikela bja Lebowa mo khutlong ya Afrika Borwa, ka kopano ya Limpopo le dinoka tša shashe. E mollwaneng le Botswana le Zimbabwe, go lebana le Tuli Block. Mengwaga e ka bago 1000 ye mmalwa ye e fetilego, ye e be e le Senthara ye kgolo ya maatla yeo e bapatšwago merchants e theilwego godimo ga East Coast ya Afrika. Go na le mafelo a go feta a 200 a Difosili tša go amana le di metsemošate ye tharo, tšeo di bilego gona ka di dinako tše fapanago: Zhizo, k2 le Sefoka sa mmoto wa Mapungubwe.
Tšhelete ka Sefoka sa Mapungubwe mmoto e be e le ye kgolo le wealthiest. Kgoši o be a dula a ka splendid a godimo, le ge e le gore batho bao ba bego ba gagwe ka terraces tikologong ya maoto a mmoto. Ka morago ga go phuhlama ga civilisation, mengwaga ye 700 ye e fetilego, setšhaba se se setšego mo lefelong, ba ganne go ya kgauswi le mmoto, ba be ba tšhogile, ba nagana gore ke fao badimo ba dulago gona.
Mmoto wa mathomo o lemogile ke batho ba makgowa ka 1932, ge monna yo mogolo wa sefofu yo a bitšwago Mowena a gapeletšwa go šupa go kgolo ka mmoto go morutiši, Van Graan. Van Graan le bagwera ba gagwe ba hweditše palo ya dirapa tša mabitla godimo ga mmoto yeo e bego e tletše ka dilo tša maso tše botse, motho yo a tumilego kudu wa sebopego sa go dirwa ka tšhukudu e dirilwego ka foele ya gauta.
Ke ka Lebaka la eng go na le Eemakatšo le Dikgopolo tše di Phošagetšego tša Tlwaelo?
Kgahliša ya modumo? ee! Bjale, ke ka lebaka lang ge re sa tsebe ka ga setšo se se lebetšwego le ka ga mmoto bona wa go tšhoša? Gabotse, le ge e le gore Mapungubwe e be e le ye ngwe ya Sefoka sa civilisations ya Borwa bja Afrika, e bile ya fihlwa mo sephiring mengwaga ye ka bago 700. Le go na le mabaka a mmalwa a yona lacuna.
Sa mathomo, go swana le tše dingwe tše ntši tša kgalekgale tša civilisations mo Amerika Borwa le mo Middle East, go na le tšwelopele ye nnyane magareng ga batho ba kgale Sefoka sa Mapungubwe le bašomi bja bona ba sebjalebjale, go feta diiletšo tše se go botse.
Godimo ga moo, Mapungubwians ga se ba tlogela bohlatse bja go ngwalwa, le histori ya molomo ga e iši morago go feta ye lekgolo ka bontši. Sa mafelelo, ka kgethologanyo ya Afrika Borwa, mmušo o tloga o sa nyake go rurisa dihlakahlakano ya bobotse bja meago gomme tshepetšo ya thuto e no ba fela ga se ya šoma ka prehistory ya Afrika ka moka.
Lefase la Barwana le thulaganyo ya kgethollo e be e le ka mo go madulo wa iron-age glossed le goba o be o be o hlokomologa ke dipuku, gomme se se feleleditše ka dilo tše di sa nepagago gore ga go na se diregilego mo Afrika Borwa go fihla ka 1500s babašweu ba fihla.
Pele Ga Thuto Ya 1994
Rena ba bangwe bao ka madimabe ba re paletšego ke go hwetša thuto ka fase ga thekgo ya go se kgodiše Afrika Borwa ga re kwešišo mo setšhabeng go be go le boima, morafe, ngata ya bathi, ba dulago ka mo di ntlong gomme ba tlola mo sethokgweng ka masebe. Setlaela se sengwe sa semorafe o rile go nna ‘batho ba Afrika ga ba na setšo’ gomme pele ke šorofela, ke be ke swanetše go gopola gore se ke seo a se rutilwego ke histori ye se negago ya nako ye e fetilego.
Ge go le bjalo, mo mengwageng ye e fetilego, go bile le bontši bja setšhaba le dipontšho bilego gona mo Yunibesithing ya Pretoria, gomme kanegelo e ile ya begwa ka bophara mo kuranteng. Le ge go le bjalo, bontši bja dipego tše di beilwe ka ‘puzzle’ ya Sefoka sa Mapungubwe gomme ba akanya bao ba ka bego ba boyona botse bja gauta ya ditšhukudu – ga se ba lora gore go ka ba le nako yeo e ka bago legae la pelego/tšweletšo.
Eupša, seripa se se ntši sa Sefoka sa Mapungubwe se be se beilwe mo diraka tša ditšhila la dirutegi, ka kholofelo ya gore le tla lebelwa. Se se nyakile direga.
Ka Morago Ga 1994
Go tloga ka ngwaga wa 1994, kgopolo ya sepolotiki sa Sefoka sa Mapungubwe e kaonafaditšwe bjalo ka seka sa gapeletšo ya tsošološo ya Afrika; Mehlala ya go kwagala ya letalo la go feta tšeo re nyakago go di ekiša. Ka gona, ka 1997, mafelelong, senoko sa histori se ile sa mpshafatšwa ka go akaretša, le go tlatša sa histori ya Afrika, le Sefoka sa Mapungubwe gore se be maleba go ya ka temogo ya rena ya bosetšhaba.
Bjalo ka diholego tša maikemišetšo a magolo a Sefoka sa Mapungubwe a fihlilwe ka gare ga mellwane ya tšhireletšo ya National Park ye mpsha. Go thwe go swanetše go lemogiwa gore tlhompho ye kgolo ya go fiwa ke mmušo go MaAfrika Borwa ya bokgoni le katlego e bitšwa Sefoka sa Mapungubwe. Se, gomme, ke kanegelo ya Sefoka sa Mapungubwe.
Se a makatša e bile ke kanegelo ya go ba le dimakatšo, e tletše ka sephiri tše kgahlišago tšeo di tšomilego fela ka dikarolo tša gauta, ya go bopa letsopa le batho ba mmalwa.
Gape ke kanegelo ya go kgahlišago, ya tiragalo ye tletšego ya kgale ya civilisations le kotsi tše ba di hweditšego, e balegago go swana le padi ya H. Rider Haggard. Eupša, ge motho a tšene sekolo pele ga ngwaga wa 1997, kanegelo ya Sefoka sa Mapungubwe ya setšo le yona e bohlokwa ka šitletšwego meoyeng ya rena, gomme seo se sa ngwalwago selo se hloka go tlatšwa.
Translated by Lebogang Sewela