Batho ba Mawa la Sterkfontein
!Kwi ka gare Cradle
Ka setšo, sehlopha se se itšego mo pholaneteng ke Barwana goba San, bao ba bego ba dula mo karolong ya Borwa bja Afrika go tšwa go mengwageng ye 30 000 mo ye e fetilego. Polelo ya Kwi ya bona! kwi le tšweletšo ya bona ya bokgabo bja leswika go tšwa morago go diketekete tša mengwaga (leswika la kgalelekgale ke la mengwaga ye 70 000 gomme swantšho sa lewa se na le mengwaga ye 27 000), go laetša gore Afrika Borwa ke lefelo sebjalebjale se thomile.
Ka ge selete sa Cradle ka mehla se be se le lefelo leo le fago dipapadi tše botse, le melapo ye botse le mmu ya monono, ga go makatše gore setšhaba sa Barwana se be se dula ka moo lefelong leo. Bohlatse bja se bo ka hwetšwa go lewa ya Kruger, magareng ga Rustenburg le Cradle ya Batho, moo archaeologists ba hweditšego didirišwa tša lenti le leswika tša mengwaga ya 7000 ye e fetilego. Barwana le bona ba ka hwetšwa mo Lewa la Uitkomst mo John Nash Reserve, le meakanyetšo ye mmalwa ya maswika le tšona di hweditšwe ka moo lefelong leo.
Barwana e be e le batsebi bja Late Stone Age technology, eupša mengwaga ye1000 ye mmalwa ye e fetilego, nako ya tshipi e thomile mo Borwa bja Afrika ka go fihla ga Bantu. Setšhaba se se be se le mo tseleng ya go ya khonthinenteng go tšwa legae la bona go West Afrika mengwaga ye sekete, gomme ba tlile le theknolotši ye mpsha go tšwa Bogareng bja Bohlabela, go swana le temo, dikgomo le bokgoni bja gotološa go nkga le go dira tshipi. Se se tla ba fapantšha go Barwana nomadic bao ba se nago mehlape ya bona.
Ntu ka gare ga Cradle
Leina le ‘bantu’ le tšwa go medu ya polelo (Ntu) yeo bontši bja setšhaba sa selehono mo Afrika ba sa e a abelana mo maemong a mangwe. Ge ba se no dula mo Afrika Borwa, le ge go le bjalo, ba thomile go beakanya dihlopha tša merafe, yenngwe le yengwe e be e na le polelo le setšo. Nguni (Seswatse, Sethosa le Sezulu) ba kgethile go dula go bapela le lebopo, ba e beakanya ka uMisi tše nnyane (dipolase) yeo e bego e laolwa ke tshepedišo ya Dikgoši le mantona. Basotho (bao e lego Sepedi le Setswana), ka go le lengwe, ba be ba dula mo lefelong la godimo la bjang la bokagare gomme ba hlomile ditšhaba tše 60 tša go fapana. Ba be ba rata go dula ka ditšhaba tše kgolo tša batho ba ba 15 000 gomme tshepedišo ya mmušo e be e na le temokrasi.
Ka 1500AD, maloko a setšhaba sa Sotho/Setswana ba ile ba tsena go dula go lefelo la Cradle ya Batho ba thoma go dira lefelo leo gae. Ditšhaba tše pedi tše kgolo di šupilwe, BaPo le Kwena ba ka Mmatau, le mašaledi a tshipi ye fišitšwego, maswika dikgomo le dipudi tš bona, matsopa a hweditšwe mo mafelong a mmalwa mo Cradle ya Batho. Mengwaga ya dikete tše mmalwa, ditšhaba tše di be di phela bophelo bja khutšo le katlego.
Translated by
Lebogang Sewela
