UDorh Peter Magubane Uvumbulula Ukusetjenziswa Kwabentwana

© David Meyer-Gollan

‘Ngaphandle Kwefundo, Akunanto Ongayenza!’

UDorh Peter Magubane ufika eSoweto ngeendlela ezimazombezombe. U-Peter uphenya lapho kupakwe khona iququ kanye neendaweni zamalahle mayelana nokusetjenziswa kwabentwana abancani. Ukubakhona kwakhe kuletha omkhulu umehluko. Isifiso esamurholako bonyana avumbulule ukurhayilwa eminyekeni yebandlululo liragela phambili nokumenza bonyana akhombise ukusiphalaza kokuhlalisana komphakathi kwananmhlanje.

UDorh u-Magubane utjhayela ngaphakath endaweni yenkorokoro nofana izinto ezingasasebenziko. Kuyindawo yamathuna wamasenka. Umagubane ufunana nabesanyana abasebenza la. Balise isikolo ukwenzela ukuzokurhola amaranda amahlanu kwaphela ngelanga ngokuthi babuthelele bebathengise iinkorokoro zamasenka neensimbi. ‘Inengi labo lizidlalela imidlalo, begodu abakwazi ukuqakatheka kwefundo,’ ullinga ukuhlathulula indaba ihlangahlangeneko.

Kesinye isikhathi uMagubane begade angenzi kwekhamera kodwana agcine sele asiza abantu abafodako. Eminyakeni edlulileko, wasiza abantu abanengi ababalekako bonyana bahlangane nebabelethi babo godu. Uhlathulula bonyana bekangangeneleli ukufikela, ‘Beza kimi bangibize “Madala! Madala!", “ngifuna ukuya ekhaya.” Bahlanu kwaphela kabamatjhumi amathathu abentazana nabesana abasizako bese babuyela eentradeni.

Bayasetjenziswa begodu Bayatlhaga

Wafinyelela lapho ajamakhona okulandelako. Kuseqadi kwendlela yesikontiri ekabeni ye-Jabulani coal yard. Eentatjaneni ezincani ezimibundu yokupakelelweko eendaweni eziseduze nazo. Umma omncani uphanyeka izembatho ezikhanyako edradeni, kuthi umntwana omsanyana udlala lapho kusilaphazeke khona.

Iinrurhu zeenkukhu zipakwe yoke indawo begodu eziimbalwa ezifahlileko zibuthelela ndawonye. Kunephunga elimbi elimbethe umoya woke. Ukuthoma ekuseni ngokuphuma kwelanga, ilutjha lisunduza iinkarana zabodumbana ezinamalahle abudisi ukwenzela ukuwasa lapho kufanele khona, iSoweto yoke.

Ebusika isibhakabhaka sisithwa yintuthu yemililo yamalahle. ‘kufuthumele la begodu banezindlu.’ UMagubane uhlola ngefesidere. Bayasetjenziswa, batlhaga ngendlela ethusako,ikinga ekulu abentwanaba abacalene nayo namhlanje, uzizwa bonyana kukuthi, ‘ngaphandle kokuzaza, yifundo.

Ngaphandle kwefundo, akukho ongakwenza!’ Enye yeendoda eziqinileko yabona umthathiinthombe. ‘Ngomunye wabesana bami,’ uMagubane uyathokoza. ‘Sele aneminyaka asebenza la.’ ‘Kuzwisa ubuhlungu ukuthi umsana amfoda ngomnyaka ka-1970 ungunobangela omrholele endabeni yamalahle namhlanje mayelana nelutjha.

Begade athintana naye, nje-ke utjhiya i-Armageddon eyande ngendawo emanzi bese aye eentradeni ze-Zola, lapho abentwana abangaphasi kweminyaka yobudala bahlobisa khona iincenye zesiphetho seendlela kanye nemaphageni begodu udlula umfazi onehloko eqinileko otjhayela isitulo sakhe samavilo encenyeni engesinceleni sendlela.