Musiek en Dans in die Venda Kultuur

Sentrale deel van die Venda se lewe

©Dr Peter Magubane

Musiek en dans speel 'n sentrale rol in die Venda se lewe en word uitgevoer by troues en begrafnisse, rituele en inisiasieskole, bier drink en ander byeenkomste. Dans is ook belangrik in onafhanklike kerke waaraan baie Venda behoort. Sommige musikante speel gewilde en godsdienstige musiek, maar tradisionele vorme word dikwels opgeneem in moderne komposisies. 

Musiekinstrumente, musiek, sang en dans beeld status en mag uit en het godsdienstige betekenisse. Baie instrumente wat al elders in Afrika  verdwyn het word nog deur die Venda gebruik: mbila (xilofoon), mbira (duim klavier), thsikona (riet fluit), strykinstrumente, mirumba (sopraan tromme), Ngoma (bas dromme) en thungwa (tromme soos die Ngoma , maar kleiner).

Konings het 'n Tshikona ensemble en het dit nog steeds, wat hulle vermoë van mag en aansien, weerspieël en dus ook hul mense sin. Ngoma tromme, een van die belangrikste simbole van koningskap, is in die verlede net by die hof gespeel.

Baie jong kinders word aangemoedig om volwassenes se liedere en danse na te boots. Wanneer hulle ouer is sing hulle kinder liedjies (nyimbo dza vhana); nyimbo, wat eenvoudige liedjies is wat deur die dag gesing word en ngano wat tydens die aand veral tydens oestyd (mavhuya-Haya) gesing word. Laasgenoemde is storie liedjies wat dikwels deur volwassenes en kinders van beide geslagte uitgevoer word.

Dzhombo, wat gekenmerk word deur die vertoning en erotiese aksie, vind plaas op maanlignagte by mavhuya-Haya. Meisies en seuns staan oorkant mekaar en vergesel deur handeklap, dans elkeen op sy beurt tussen die rye. Die danser raak aan 'n persoon van die teenoorgestelde geslag aan wie hulle voorkeur toon. Die liedjies is ritmiese en melodiese en meer kompleks as nyimbo en ngano.

Hoof Venda Danse

©Dr Peter Magubane

Die belangrikste danse wat deur jong mense voor die huwelik uitgevoer word is die tshikanganga en tshigombela.  Die danse is 'n belangrike deel van die lewe maar daar is bewyse dat hulle nie baie oud is nie.

Die tshikanganga is 'n vinnige dans waarin seuns op riet-fluite speel en meisies hulle op thungwa en mirumba tromme vergesel. Dit word vir die plesier gedoen maar toestemming moet van die hoofman of koning verkry word. Die tshigombela vir meisies geskied voor oestyd. Vergesel deur een thungwa en twee mirumba tromme  begin 'n meisie met 'n lied en ander sluit in die koor aan; hulle dans anti-kloksgewys om die dromme terwyl die toonhoogte van die liedjie styg.

Die malombo dans is die tweede fase van die behandeling vir 'n persoon (gewoonlik vroulik) wat besit word deur 'n hawelose gees (tshilombo). As 'n vrou siek word en 'n waarsêer dui op die teenwoordigheid van 'n tshilombo  is spesiale behandeling nodig. In die eerste fase bring 'n spesialis (maine n tshele)die vrou in 'n beswyming wat veroorsaak dat sy in duie stort met medisyne behandel word en vir die gees gevra word om homself en sy wense te identifiseer. Die gees word dus in die liggaam van die geteisterde vrou (medium) opgeneem, eerder as om dit uit te dryf.

In die tweede fase  sluit die medium aan by 'n samelewing van malombo dansers van voorheen geneesde pasiënte. Die dans vind plaas in die Khoro (binnehof) van die koning wat  hulle sommige van sy instrumente leen. Die gees is dikwels manlik en vroue wat beset is kan soos mans optree deur manlike klere (onderbaadjies, dasse en hoede) sowel as manlike voorwerpe (nagemaakte assegaaie of miniatuur asse)te dra. Dit het gelei tot die oortuiging dat die malombo kultus 'n georganiseerde beweging is wat manlike oorheersing teenstaan.

Translated by Wilma Koeppen