Vhathu vha u Thoma u Dzula Richtersveld

Vhuṱanzi ha u Thoma

©Shem Compion
Vhuṱanzi ha u thoma ha u dzula vhathu Namaqualand na Richtersveld hu vhonala nga zwishumiswa zwa matombo, sa choppers na harag, yo itwaho nga tombo ḽa pebble kana core. Hei Early Stone Age yo ṱanganiswa na zwithu zwinzhi Homo species, sa Homo habilis, Homo erectus na archaic Homo sapiens, vhane vho dzula lwa minwahaya 2.5 million na ya 200 000 yo fhelaho. Lwa tshifhinga tshingafho, naho zworalo, a hu athu wanala zwithu zwine zwa sumbedza uri ho vha hu tshi dzula vhathu.
Hezwi zwa Middle age stone zwi ambiwa uri zwi fhambana nga minwaha ya 200 000 na 35 000 yo fhelaho. Hezwi zwi amba uri ndi tshifhinga tsha u sikiwa ha mathomo a zwithu zwine zwa vha zwi tshi khou itwa nga technology, hune matombo a silivhere a bviswa kha tombo uri akone u sika scrapers, mapfumo kana zwa u ṱanganisa.
Tsumbo nnzhi dza a matombo maṱuku dzi ya wanala kha ḽa Namaqualand, hune havha na mbalo yo vhalaho ya vha ngudo dza zwa vhathu kha ḽa Richtersveld hune ha wanala mbalo nnzhi dza flakes na zwithu zwa vha West Coast National Park, tsini na Langebaan, vhana zwinwe zwine zwi sa hangwei zwo itwaho nga tombo ḽa Homo sapiens ḽa vhadzimu nga henetshiḽa tshifhinga.

Nḓowelo ya Vhathu kha ḽa Richtersveld

©Shem Compion
Later Stone Age ya ṱangana na zwa Homo sapiens sapiens, zwa vhathu vhane vha tou nga nṋe na inwi. Zwishumiswa zwo ṱanganiswaho na hezwi zwithu, hu vha ho katelwa, mapfumo, vhunzhi hazwo zwo vha zwo katelwa zwishumiswa zwa tsimbi uri zwi kone u ita mapfumo.
Vhunzhi ha vhathu vha u ṱola zwithu zwa vhathu kha ḽa Richtersveld (ubva lwa minwaha yo fhelaho ya 3000) dzi ya fha vhuṱanzi kha technology yo raliho. Zwi nwe zwa u sumbedza uri ho vhuya ha dzula vhathu ndi u ṱangana na marambo a zwipuka, blackened hearths na mbalo ya zwithu zwine zwo shumiswa kale middens (malaṱwa a zwithu zwa kale) zwine zwa sumbedza uri zwo shumiswa nga vhathu, vhe vha vha vha tshi wanala tsini na maḓi.
Zwino, uya nga ha vhuṱanzi ho waniwaho nga vha ngudo dza vhathu, vhunzhi ha vhathu vha u zwima vho vha vha tshi dzula kha ḽa Richtersveld lwa minwaha ya 200 000 yofhelaho. Hu nga vha ho vha vhuthsilo ho leluwaho. Maḓi a ḓo vha o vha tshi konḓa, ngauri huna vhuṱanzi ha kumba ḽa ostrich ḽe ḽa vha ḽi tshi shumiswa sa fhethu ha u shela maḓi) na uri hunga ho vha hu tshi zwimeswa hafha fhethu. Fhedzi lwa u tou thoma vhathu vha vhonala unga vho vha vha tshi pfesesa uri u tshila havho vha vha vho tikiwa nga mupo nga nḓila ine ya konḓeleleya.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe