Nḓila dza u Thoma u Fuwa Nguluvhe

©Glenneis Kriel
Musi u tshi thoma zwa u fuwa Afrika Tshipembe u fanela u lugisela. Zwavhuḓi- vhuḓi, munwe na munwe mufuwi u fanela u lugisela, ubva kha dza tsadzi dzine dza swika zwigidi, kha dza tshinna dzine dza vha mbili dzine dza vha dzi sina zwishumiswa zwine zwa vha zwa maimo a ntha ane avha atshi khou itela uri akone u vha na tshelede muḓini wawe.
Kana ndi kha bulasi ḽihulwane ḽa zwa u rengisa kana ndi fhethu hune ha vha uri ndi huṱuku, milayo mihulwane i ya fana.
Tshithu tsha vhuḓi tsha u thoma ndi uvha na lutamo lwa u bveledza zwithu zwine zwa vha uri ndi zwavhuḓi, ha kona u ḓa mvelelo. Ukhou ṱoḓa uri dzi bebe u rengise vhana? Kana u renge u rengise? Kana u dzi bebise u dzi aluse u fhedze u rengise ṋama ya hone?
Tshithu tsha vhuvhili tshine wa nga tshiita musi u tshi khou fuwa nguluvhe ndi u ḓivha zwine vharengi vha ṱoḓa zwone- zwo dzulisa hani- kana vha renga nga khalanwaha, na uri muṱaṱisano wa hone wo dzulisa hani.
Tsha vhuraru u fanela u humbula zwo iledzwaho, milayo, mutakalo na vhupo uya nga mulayo, hune wa dzula hone uri u kone u ita bulasi.
Zwino, wa kona u sedza uri zwi nga u ḓurela vhugai u bveledza. U fanela u vhalela zwishumisa zwine zwa farea uri zwi nga u ḓurela vhugai, zwifhaṱo u fana na nnḓu zwi ya ṱoḓea, zwishumiswa na vhashumi vhane vha ḓo thusa na vhukoni havho zwi ya ṱoḓea.
Arali zwa u fhedzisela zwi tshi sina u fana na ṋama ya nguluvhe, u fanela u ḓivha vhutshilo hayo musi i dzi shelfini na tshifhinga tshine ya nga fhedza yo vhewa, kana kha zwikwatudzi kana i nḓilani kana yo vhewa.
U thusiwa nga masheleni musi u tshi khou fuwa nguluvhe
Musi u tshi khou lugisela u fuwa nguluvhe u fanela u ṱoḓa thuso ya masheleni uri bindu ḽi kone u bvelela. Zwiga zwa u bvelela hu vha ho katelwa na u ita luhura, zwifhaṱo zwa u dzula, na u renga zwishumiswa na u dzudzanya vhashumi, uvha hone ha muḓagasi, na maḓi, tshikalo na zwa u tsireledza, musi u tshi kha ḓi badela u ḓura ha nnḓu yau.

U fanela u ḓivha uri zwi nga dzhia tshifhinga tshingafhani uri hu kone uvha na u dzhena ha masheleni, uri u kone u thoma u vala mavhaka.
Zwa u kona u dzhenisa tshelede zwi ya swika hune zwa humbulelwa, fhedzi ndi zwone zwine zwavhavha musi u tshi khou lugisela bindu ḽo raliho. Unga to lingedza humbulela uri hu nga ṱoḓea vhugai, kana wa ita zwikolodo, u fhela ha tshelede, naha u vhea na zwine zwa vha zwo sala musi wo no shumisa zwine zwa kho tea uya kha vhane vhazwo, zwine zwa vha zwi songo humbulelwa.
Naho zwo ralo arali muthomi wa bindu atshi khou ṱoḓa u kwamana na vhathu vhane vha nga muthusa nga masheleni, u fanela u nwala zwithu zwawe nahone azwi sumbedza muthu ane vha na nḓivho nga ha masheleni, ngauri zwa ndeme hafha ndi nguluvhe. Musi vho ṱangana vha nga ḓa na nḓila dza u ita vhubindudzi vhune ha nga vha thusa ubva kha zwipiḓa zwa u thoma.

Huna Zwiimiswa Zwine zwa vha uri zwo Vhala Zwine zwa Thusa nga Masheleni, kha Vhorabulasi Vhaṱuku

Muvhuso wa Afrika Tshipembe ndi wone murangaphanḓa na minister wa zwa Agriculture ndi vhone vhane vha vha hone kha zwa u tikedza vho rabulasi vhaṱuku na vhane vho no bvelela. Huna tshelede ine yavha hone ine ya bva tshifhinga tshoṱhe hu tshi bva mugaganyagwama nwaha munwe na munwe ine yavha i tshi khou itela u thusa kha zwezwo.
Vha muvhuso wa zwa Agric vha ma vunḓu, hezwi zwi vha zwi tshi khou thusa vhane vha dzula kha vunḓu ḽeneḽo. Ha dovha havha na zwinwe zwiimiswa zwine zwa fana na Department of Rural Development na Land Restitution have a role.
Naho zworalo, hei tshelede ivha i ṱhukhu inga si tou kona u fusha zwoṱhe zwine zwa vha uri zwi khou ṱoḓea, ndi hafho hune ha kona u dzhena zwinwe zwiimiswa, ho katelwa na vha bannga,provincial aiding funds na masipala.
Nga vhuḓalo,muthu ane a khou tou thoma kana wa danga ḽiṱuku u fanela u kwama vha Provincial Department atshi kha ḓi tou thoma a kona u wana hune vha khou kona u shuma na u tikedza zwa u fuwa na u bvelela.

U Pfumbudza na u Tsivhudza Vhafuwi vha Nguluvhe Vhaswa

©Dr Jim Robinson
Tshiimiswa tshine tsha tou ḓivhea tshine tsha shuma vhukuma ndi South African Pork Producers Organisation (SAPPO), hune vharengisi vha wela hone. SAPPO i khou hulisa miraḓo yayo uya na kha vhathu vhane vha vha na madanga maṱuku.
SAPPO ina maanḓa a u kona u thusa kha u lambedzwa nga masheleni zwine zwa vha zwo itwa nga vhane vha vha vha tshi khou fuwela u rengisa. Hohu u lambedzwa, ndi u ambedzana na muvhuso, vhane vha vha vho tou tholelwa u bveledzwa ha nguluvhe ha vha na ablo ine ya vha i tshi khou bviswa uri i fhiwe vho rabulasi vhaṱuku uri vha kone u pfumbudziwa. Hohu u lambedzwa a huḓi nga tshelede uri hu fhiwe vhafuwi vhane vha kha ḓi vhaṱuku kana zwiḽiwa.
Vha Pig Veterinary Society (PVS) ndi tshi gwada tsha South African Veterinary Association tshine tsha shumisana vhukuma na SAPPO na vhabveledzi vha dzine dza vha dzi tshi khou itelwa u rengisa kha tshiimiswa tshine vha vha vha tshi khou pfumbudza na u sumbedza zwi tshi khou vhonala. Hohu u pfumbudza hu vha ho sedza nga maanḓa zwa Biosecurity, mutakalo, kuḽele na nnḓu ya nguluvhe, na u thivhela malwadze na u langa.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe