Ndlela yo Sungula Kufuwa Tinguluve

©Glenneis Kriel
Loko u sungula purasi ra tinguluve laha Afrika Dzonga u fanele kuva na kungu. Kahle kahle, hinkwaswo eka bindzu ro fuwa tinguluve swilava makungu, kusuka eka ntlhambi wa tinguluve totala kuya eka tinguluve timbirhi leti ungati fuwaka endzhaku ka yindlu laha ku pfumalaka switirhisiwa kambe munhu alava kuti endlela mali yaku ti hanyisa.
Kungava kuri purasi lerikulu swinene raku xavisa tinguluve kumbe lerintsongo, milawu ya makunguhatelo ya fana hinkwako. Xosungula iku kunguhata ku navela ka leswingata humelela kumbe mbuyelo wakona. Xana u lava ku kurisa naku xavisa swingulubyani? Kumbe u lava ku xava swingulubyani kutani uswikurisa leswaku uta swidlaya e makumu ka siku? Kumbe u xava naku xavisa tinguluve? Kumbe u andzisa naku kurisa swingulubyani kuya fikelela eka xiyimo xo dlaya?
Xavumbirhi ku xitekela enhlokweni loko u sungula purasi ra tinguluve iku ehleketelela swilaveko swa ti makete – leswi tinga cincisaka xiswona, tinguva xikan’we naku languta mphikizano lowunga vaka wuri kona. Xa vunharhu, tekela e nhlokweni swipimelo na milawu, rihanyu na milawu ya mbango, makungu yaku ndlandlamuxa doroba eka ndzhawu leyi u lavaka ku endla purasi ra wena kona.
Kutani, endla kunguhato wa mali leyi yingata laveka ku endla purasi leri. Uta fanela ku hlayela mali leyi swingata kudurhela yona ku xava switirhisiwa swale purasini, muxaka wa muako/xivala lexi lavekaka, michini xikan’we na vatirhi lava lavekaka na vutivi lebyi vafaneleke kuva na byona. Loko leswi humelerisiwaka swibola (nyama ya nguluve), langutisisa leswaku yinga tshama nkarhi wotani hi kwihi na ndzhawu ya vuhlayiselo, xigwitsirisi, swofamba, xikan’we na swaku chela nyama leswi lavekaka.

Mpfuneto wa Timali eka Kufuwa Tinguluve

Loko u kunguhata purasi ra tinguluve u fanele ku lava mpfuneto wa timali leswaku uta kota ku fambisa kahle bindzu ra wena kukondza risungula kutiyimela hi roxe. Nkarhi lowu wa masungulo ya bindzu leri wukatsa ku endla daraka, ku aka swivala na tindlu, kuxava switirhisiwa xikan’we nakukuma vatirhi, gezi na mphakelo wa mati, tihakelo taka masipala, ndzindza khombo, loko hile tlhelo uri karhi u fikelela swilaveko swale mutini wa wena.
Kumisisa leswaku swita teka nkarhi wotani hikwihi kuva bindzu risungula ku nghenisa mali leswaku rita sungula ku hakelela swilaveko swa rona.
Mpimanyeto lowu fikelelekaka wa timali wuna nkoka swinene, kambe switala kuva xiphemu xotika xa bindzu. Munhu u ringeta ku ehleketelela swilaveko swa timali taku fambisa bindzu leri, tihakelo ta mali leyi lombiweke, mali leyi tirhisiwaka siku na siku, nlhayiso xikan’we naku hlayisa mali leyi endliwaka eka ku xavisa eka nkarhi lowu pimiweke loko na swilaveko swinga koteki ku hlayeleriwa naswona swinga cinca cinca.
Hambiswiritano, loko musunguri wa bindzu a lava kuya tihlanganisa na lavanga pfunetaka hi timali naswona a tekeriwa enhlokweni, u fanele a sungula a tihlanganisa na loyi angina ntokoto wa swatimali kukuma mpfuno, naswona tani hileswi swingana nkoka nale ka bindzu leri ra tinguluve. Kun’we, vata kota ku endla kungu ra bindzu leringata pfuna kuva bindzu rifamba kahle kusuka eka xiteji xosungula.
Kuna mihlangano yohambana hambana leyinga eka xiyimo xaku pfuna naku languta eka nseketelo wa van’wamapurasi lavaha sungulaka.
Mfumo wa tiko ra Afrika Dzonga wufamba emahlweni eka ntirho lowu naswona kuhumelela ka vaholobye va swavurimi switsarisiwe tani hikuva vaseketeri nkulu va van’wamapurasi na van’wamapurasi lavanga tsarisiwangiki. Nkuma nkwama wokarhi lowu vekiwaka etlhelo naswona tindzawulo ta swifundzha ta vurimi, nkwama lowu wuphakeriwa naku yisiwa eka tonal aha wutirhisiwaka kuya hiti komiti ta nhlawulo ta xifundzha xexo letingana vuyimeri kusuka eka lavanga tokota eka swa mapurasi. Swiphemu swin’wana swa mfumo kufana na Department of Rural Development and Land Restitution swina xiave.
Hambiswiritano akuna mpfuneto wa timali lowu hingataku wuringanerile ku pfuna minhlangano leyi hoxaka swikombelo leswaku minhlangano yin’wana yita kota ku humelela kukatsa nava Land Bank, minhlangano ya mpfuneto ya timali ya swifundzha na masipala. Hixitalo, n’wamapurasi loyi aha sungulaka kumbe loyi a humelerisaka nyama ya nguluve u fanele kutihlanganisa na ndzawulo ya xifundzha kusungula leswaku ata kuma leswaku i xiyenge xihi lexi langutanaka na nseketelo xikan’we naku kurisa mabindzu lawa.

Vulawuri na Switsundzuxo eka Vafuwi va n’Wamapurasi Vantshwa

©Dr Jim Robinson
Minhlangano ya matimba na migingiriko ngopfu iya South African Pork Producers Organisation (SAPPO), laha van’wamapurasi votala va welaka kona. SAPPO sweswi yile ku engeteleleni ka swirho swa yona kusuka eka swiphemu leswintsongo swa vafuwi va tinguluve.
SAPPO yikota ku fikelela timali leti hakeriwaka hiva n’wamapurasi lavakulu leyi hlengeletiwaka kuya hiku dlawa kuya hi nhloko. Timali leti, hiku burisana na mfumo, titirhisiwa ku hlohletela mabindzu yaku kurisiwa na nhlayo yokarhi leyi kongomisiweke eka kuhluvukisa van’wamapurasi eka migingiriko yaku letela nakuva tlakusa. Timali leti, ahita ku pfuneta mabindzu yantshwa kumbe tihakelo ta swakudya.
Va Pig Veterinary Society (PVS) i ntlawa wa South African Veterinary Association lowu tirhisanaka swinene na SAPPO xikanwe na van’wamapurasi eka ku endla vuleteri xikanwe na tidyondzo ta vutsundzuxi, vukombisi na nkonguhato. Vuleteri lebyi byi langute eka biosecurity, nhlayiso, mphamelo naku vekiwa ka tinguluve, nsirhelelo wa mavabyi na vulawuri.

Translated by Ike Ngobeni