iSimangaliso Fhethu ha Vhufa ha Lifhasi

Tsheo ya Unesco

©Roger de la Harpe
Fhethu hu hulwane St Lucia Wetland, hune zwino ha vhidziwa upfi iSimangaliso Wetland Park, ho vha fhethu ha shango ha vhufa ubva nga nwaha 1999. Komiti ya Unesco vha panga mikaṋo mivhili ya maḓini ya fhethu hune havha uri hu ya tsireledzwa (St Lucia na Maputaland marine reserves) na hune ha swika 11 hune ha vha madini hune havha hu tevhelaho (Maphelane Nature Reserve, St Lucia Park, Eastern Shores State Forest, Cape Vidal State Forest, Nyalazi State Forest, False Bay Park, Sodwana State Forest, Sodwana Bay National Park, Lake Sibaya Freshwater Reserve, the Coastal Forest Reserve na Kosi Bay Nature Reserve)

Phakha ine ya vha ya Ndeme kha Vhadali vha Mashangaḓavha

©Roger de la Harpe
iSimangaliso Wetland Park, ho ḓo dzhiiwa sa fhethu hune havha ha vhufa ha ḽifhasi hu si mulandu wa uvha na mirunzi ya vhuḓi ine ya vha na ha u bambela, fhedzi nga mulandu wa u ḓala na zwithu zwa mupo, u naka ha mvelo na uri ndi maḓini hu nga dzivhani ha dovha ha khethea.
Phakha yo itwa nga zwithu zwiṱanu zwine zwa i ṱalusa (zwine zwa ḓisa nḓowelo kha u ḓala ha zwithu): huna tsini na maḓi na maḓini ho vuleaho hu songo valiwaho, na hp omaho tsin ina maḓi, na mulomoni wa mulambo, na dzivhani, mulambo wa Mkhuze uya fhira wa kona uya ho omaho kha western shire. U tshi nga zwisedza hezwi zwithu zwina u kona u thusana ha nḓowelo ya vhuḓi vhukuma u fana na miri yo no hula tsini na maḓi,zwikwara zwa matombo na maḓaka ano mela tsini na maḓi.

Hu ya Fanelwa nga Vhuimo ha uvha ha Vhufa

©Roger de la Harpe
Asi zwithu zwa mupo fhedzi zwine zwa ita uri hu fanelwe nga u vhidziwa fhethu ha vhufa. Huna tshaka nnzhi vhukuma dza maluvha (2,185 tshaka dzo no wanalaho), phukha dza mamvele (129 tshaka), zwikokovhi (128), zwiṋoni (526) na khovhe (1,039).hezwi zwithu ndi zwinwe zwine zwa ita uri hei phakha i fanelwe nga uvha ya vhufa. Fhedzi kha vhaeni vhane vha vha vho ḓa lwa ḓuvha ḽithihi vha funa mufhe wa hone, lwanzhe lune lwa vha ḓakani na shango ḽine ḽa vha kha khona ya Maputaland, zwine zwi ya kunga vhukuma.
U tshimbila nga cabin wa ḓi wana wo no swika maḓini u tshi khou fhira nga matzhavani u tshi khou wana mufhe wo fholaho, na dzi cone dzine dza vha dzi tshi khou tou na dzi ṋelete. Nga nnṱha na murahu ngauri ndi zwithu zwine zwa dudela, lwanzhe lune ha vha hu tshi khou tshimbila sci-fi manta rays, tiger na whale sharks, na dzinwe tshaka tharu dza turtle.
Hune ha vha ho swifhala ho tselaho fhasi huna coelacanth, i tshi khou tshimbila henefho maḓini ha zwithu zwine zwa vha zwakale. Unga tshimbila u mona na lwanzhe u tshi tou nga tshipuku tsha crabs. Huna zwine zwa vha fhasi makole ane atshuwisa ane avha atshi khou huliswa nga musenga vhadzimu. Hune wa vhona unga u tatamuwa, ha dzi whale mbli dzi tshi tou vha tsini uya kona na upfa dakalo ḽadzo.

U Vhona Zwiṋoni

©Roger de la Harpe
Nga murahu unga kona u tshimbila kha ḓaka ḽo tsitsikanaho ḽa mipfa ya dzi buffalo (Zizyphus mucronata), Natal mahogany (Trichilia dregeana) na pigeonwood (Trema orientalis) dzo hahedzwa nga dzi thambo dza ṱhoho na ndebvu dza munna muhulwane. Coastal strelitzias (Strelitzia nicolai) dzi tshi khou tshinisa dzi ṱhoho dza dzo nga mabuli. Uya kona na uvhona na magwitha a ḓaka, wa pfa phosho hu vha hu dzi ṱhoho dza Samango kana Tonga red squirrel. Fhedzi hu ya vha na zwilumi zwine zwa luma hune wa wana hu green twinspots, purple-crested turacos na African emerald cuckoos.
Nga murahu ha maḓi hu na mahatsi madala ane avha na dzi lala (Hyphaene coriacea) na wild-date palms (Phoenix reclinata), hu tshi khou pfala dzi rhino na nḓou dza cantankerous dzi tshi khou gungula. Nga nnḓa zwituku u ḓo kona u vhona dzi kudu dzi tshi khou swika tsini na goloi dzina Medusa kha ṱhoho u tshi khou zwivhona uri zwi khou lemela ṱhoho. Uya fhira na dzi reedbuck dzi nnzhi hune unga si vhuye wa dzi wana na fhethu na huthihi Afrika.
Li tshi vho kovhela uya fhira hune havha uri ho thaba.
Dzi mangroves dzine dza vha dzi tshi khou gidima, u vulea ha maphapha u gungula ha dzi nzhini dzine dza vha uri ndi dza kale. Uya wana na maṱari a pond hune wa vha u songo zwihumbula na maṋo ane avha atshi khou shengana. Nga u ṱavhanya u ḓo vhona kha makole ho no ḓala dzi flamingo dzo no swika 10,000 dzo ima muyani.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe