Timbuti ti Fuyeriwa Nyama eAfrika Dzonga

© Gerrit dos Santos
Timbuti ti humelerisa fibre, dzovo na masi kambe swivangelo nkulu swaku fuwa timbuti ikuva timbuti ti humesa nyama. Leswi swi hoxe xandla eka kuva nyama ya timbuti yi tsakeriwa ngopfu laha misaveni hinkwayo.
Nyama ya timbuti yisukela eka nhlayo yikulu yatimbuti ta Boer, timbuti tale kaya, xikan’we na timbuti ta Angora na milch (timbuti ta masi). Nyama ya mbuti yisukela eka swimbutani swa xinuna. Switirhisiwa swin’wana leswi endliwaka kusukela eka timbutiswofana na swa masi xikan’we na voya switirhisiwa tani hi swiendliwa swa vumbirhi.

Kuva nyama ya mbuti yi xavisiwa swi endliwa hikuva kuri na ntsakelo lowukulu e makete hikwalaho ka leswi swiendliwaka hi nyama leyi-hi marito yan’wana, timbuti leti nga tirheki kahle xikan’we na timbuti ta fibre ti dlayeriwa nyama. Ndzhavuko waku dlayiwa ka timbuti ti dlayeriwa kutirhisiwa eka swa ndzhavuko, hambiswiritano, hiswona switiyisaka bindzu raku fuwa timbuti laha tikweni ra Afrika Dzonga, leswi seketeriwaka hi timbuti ta Boer xikan’we na leti kalaka swinene tikumekaka hiti nguva kunga letikulu ta Angora.
Timbuti totala (hi xitalo timbuti tale makaya kumbe letinga katsakanyiwa) titirhiseriwa nyama e Afrika Dzonga naswona ti dlayeriwa mintirho ya ndzhavuko kumbe vukhongeri hindlela ya ndzhavuko. Boerbok SA yi hlohletela ku xavisiwa ka nyama ya mbuti leyinga exikarhi ka vukhale bya tinhweti ta 3 na 12 wa tinhweti kuvuyerisa ntsumbu lowukulu lowunga tikeki kutlula 23 kg.
Kuya hi Department: Agriculture, Forestry and Fisheries (DAFF) ya Afrika Dzonga timbuti ta kumeka eka tindzhawu hinkwato ta tiko laha xifundzha xa Eastern Cape (39%), Limpopo (18%) na KwaZulu-Natal (13%) leswi kunga swona vahumelerisi nkulu, laha ntsengo wa 70% wa timbuti leti hanyaka wuhumelerisiwaka laha Afrika Dzonga (2017 survey).

Ku Dlayiwa ka Timbuti

Ku ehleketeleriwa leswaku exikarhi ka 0.5 kuya eka 5% wa tinxaka ta timbuti ta dlayiwa laha Afrika Dzonga eka ti abattoirs letingariki ta ximfumo. Timbuti leti tirhiseriwaka mintirho ya vukhongeri titala ku xavisiwa taha hanya kuya hi milawu ya kona.
Timbuti ti dlayiwa hi ndlela yokarhi eka minkhuvo ya vukati: kuya hi milawu ya mindyangu, laha nyama leyi yinga pfumeleriwa kuva yi dyiwa hi vanhu vokarhi. Eka mintirho yo lahla, swingomantanda swifanele kunwa ngati kutani swivekela nyongwa e nhlokweni ya swona. Endzhaku kaloko ku hume madlala, swigwamatshuku switlangela ku vuya ka swona hikuva ku oxiwa nyama ya mbuti xikan’we naku dya vuswa.
Kuya hi va Kalahari Kid Corporation, ku dlayiwa ka timbuti leswaku tita xavisiwa kutani tiyisiwa eka matiko yale handle swifanele kuva swilandzelela milawu leyitikaka swinene ya Halal na swipimelo swa ISO naswona tifanele kuva tidlayiwa eka abattoir leyinga pfumeleriwa kuva yiyisa nyama ematikweni yale handle, ZA105 e Groblershoop e xifundzheni xa Northern Cape. Colesberg abattoir nayona ya tirhisiwa naswona loko yi laveka kunga tirhisiwa na abattoir yale De Aar.

Translated by Ike Ngobeni