Ku Voniwa kaNguluve ya Nhova

©Ann Gadd
Tinguluve ta nhova (Potamochoerus larvatus) tikumeka kusukela e nwalungwini kuya evuhuma dyambu bya tiko ra Afrika Dzonga kusukela e dzongeni wa KwaZulu-Natal, e ndzeni ka xifundzha xa Free State, nale Eastern kuya e Western Cape. Kuya hi A conservation assessment of Potamochoerus larvatus yava South African National Biodiversity Institute and Endangered Wildlife Trust, kutala ka tinguluve leti swile xikarhi ka 0,3 na 0,5 wa swiharhi hi square kilometre, laha makaya ya hambanaka exikarhi ka 3,8 km² kuya eka 10,1 km² naswona swiya hiku kumeka ka swakudya.
Tani hi leswi na vito rivulaka, nguluve ya nhova yifana swinene hi xivumbeko na mikondzo. Tina mirhi lowungana voya xikan’we na misisi emakumu ka tindleve. Voya lebyingale xikandzeni byitala kuva byi vevukile hi muhlovo kutlula emirini hinkwawo. Letikulu tikula kufikela eka 1,7 m hiku leha naswona titika kusukela eka 46 kg kuya eka 115 kg.
Titsakela kuva ti hanya na nguluve yinwe loko swita eka masangu, laha mintlawa yivaka na yinwe leyi tswalaka ya xisati nay a xinuna xikan’we na vana na vatukulu. Ta xisati tiva tilulamerile kutswala endzhaku kaloko titava ti fikise 21 wa tinhweti hi vukhale, laha yin’we yitswalaka kuya fika eka ntsevu wa swingulubyani hinkarhi. Ya xisati yita endla xisaka hiku tirhisa byasi.

Ku Dlaya na Madyelo

©Nigel Dennis
Kuya hi Predation Management Manual, tinguluve ta nhova ti tlharihe ngopfu navusiku kambe tinga voniwa nanhlekani himinkarhi leyinga hola ya siku loko tinga kavanyetiwi. Tinguluve tidya swimilani na nyama, hiku tirhisa tinhopfu kukuma timintsu, tshindi na swirhabyani swoka swinga tiyelangi. Loko taha tekiwa tani hi leswi onhaka e masinwini ya mavele, mimova, mihandzu na mapurasi ya timanga, hixitalo ati dlayi swifuwo leswi fuyiweke e purasini.

Kufana na timfenhe, ati landzeleli madlayelo yokarhi naswona titirhisa matinu yatona kuva tipfula xiharhi. Tidya ntsumbu hinkwawo tinga siyi nchumu naswona tisiya ku hangalakile laha ati dyela kona.

Vulawuri

©Nigel Dennis
The Predation Management Manual vatsundzuxa leswaku van’wamapurasi vanga sivela swibyariwa na swifuwo kuva swihlaseriwa hikuva va endla tidarata letinga tiya naswona tinghenisiwa na gezi. Xin’wana vanga xiendlaka, van’wamapurasi vafanele va endla xivala xa swifuwo laha swingata pfaleriwa kona na vusiku leswinga e khombyeni kumbe va tirhisa varisi, varindzi va swifuwo kumbe huwa, rivoni, kumbe risema leringata sivela kulahlekeriwa.
Switlhakaki leswi pestsiwaka swa hlohleteriwa ku phasa tinguluve. Predation Management Manual yi tsundzuxa van’wamapurasi kutirhisa swophasa swotala leswaku vata khoma totala. Hiku tirhisa mpfumelelo lowunga fanela, tinguluve tinga hlotiwa na timbyana kumbe navusiku. Timbyana to hlota, ati fanelanga ti khoma tinguluve leswaku tita hlayiseka.

Translated by Ike Ngobeni