Hippo
Mpfuvu

© Shem Compion

Vito

Mpfuvu [Hippopotamus amphibius]

Xivumbeko

Mpfuvu I xiharhi le xikulu xo tikela 2,5 tonnes. Wu kota ku famba matini hansi ka wona wu tlhela wu tshama nkarhi wo ringana ntlhanu wa timinete.

Swakudya

Mpfuvu wu tlela kusuhi na mati na hlikanhi ni vusiku a byasini kusuhi ni mati.

Ntshikelelo

Tihomu ti bebula yin’we matini, ndzhaku ka ntshikelelo wa 240 wa masiku. Xihon’wana xi tumbetiwa mahlangeni hi mana wa xona masiku yo hlaya, laha swi hlanganaka ni ntlawa wa swona. Ta xisati ti kula hi malembe ya nkombo kumbe nhungu.
Yi bebula nhlayo wo fika khume ka malembe ya wona yo hanya ya khumenharhu ntlhanu nhoveni. Loko ku titimela ricece ri humirisa miri ka mana wa xona ku kufumela; miri wa swona wo soleka wu lahlekela hi ndzilo ngopfu ku tlula mana wa tona.

Mahanyelo

Ticece ti velekeriwa matini ti khida ti ngase famba. Mpfuvu I xiharhi xo tiyela xo khida hi rivilo, xi hlasela loko xi vavisekile. Xi ni vutihlamuleri ka vutomi bya vanhu ni ku vaviseka hlathini, i xiharhi xa ngozi eAfrika. Mpfuvu ti kumeka swikolweni ntlawa wa ntlhanu kumbe khume-mbirhi.

Xana ti kumeka kwini

Khale a ti kumeka Afrika Dzonga hinkwayo, kambe sweswi,mpfuvu wu kumeka Kwazulu-Natal, Mpumalanga ni le Limpopo, Eastern Cape na Western Cape.

Tinotsi ta nhova

Mpfuvu wu ngozi swinene ka vanhu loko nawu wa nhova wu nga landzeleriwi. Ti dhume hi ku luma swikepe le switsongo. Ku hlaseriwa ka Mpfuvu wu le henhla hikokwalaho ka nkanu wa vanhu ni ku delela loko vari hlathini.