Afrika Dzonga hi 1984 hi Rev

Ti Casspirs tipfuma

©Eric Miller

Hi lembe ra 1984 mfumo wu nghenise Constitution, leswi akuri maninginingi ya milawu yo pfalela ehandle vantima. Vanhu vayi bakanyele etlhelo naswona hi August 1984 kusungula kupfumala ntshamiseko etikweni. Kutlula kwalomu ka 1 200 wa vantima valovile kusukela hi August 1984 kuya fika 1986.

Vantima lava ava dlawa hi maphorisa ya mfumo lava ava yayarhela Kunene onge vodlaya tinhongani. Vana ava pfaleriwa. Vana vanwana va dlayiwa. Kuve na swiviko swaleswaku kuna kwalomu ka 50 lavanga baleseriwa emakatleni loko vari ehandle ka khoto. Andzi twanga na mulungu na un’we loyi angate a vilerisiwa hiku xanisiwa ka vantima laha tikweni.

Sweswo akuri nhlupheko wa mampela wa vantima, kungari kuhlupheka loku kungaha taka. Vavule leswaku state of emergency xitlakusiwile. Hi Easter Sunday, ndzivone Casspir yirikarhi duma yi famba hi Soweto Highway. Kasi hi Easter Monday eka swiphemu swa Soweto, tani hileswi aku horile, 4 wati Casspirs na maphorisa va hundza hile ndlwini ya mina.

Nghamu ya mina yiku, 'The border is here' — marhavela ayaha tele swinene ema lokixini kusuka eka Durban Education Conference lavanga teka xiboho xaleswaku vana vataya tshama eswikolweni naswon ahinga tsakisiwi hiloko vurhangeri byi tirhisa matimba ya vusocha hikwalaho kaku tiva leswaku marhavela ayari kona laha lokixini leswi akuri kupfukana swinene.

Kun’we tani hi rixaka

©Eric Miller

Kuhava na xin’we lexi nkulukumba Botha anga xivula lexi axitshembisa leswaku mfumo awutiyimiserile ku herisa xihlawuhlawu. Ute hi rixaka rin’we naswona hite loko haha tsakela sweswo aku hi rixaka roka ringatalanga— thyaka nova na nghozi ya vanhu va ntima. Loko hiri rixaka rin’we, xana hikokwalaho ka yini KwaNdebele rilava ntshuxeko wa rona riri roxe, xana hikokwalaho ka yini vanhu vale Moutse va fa kutsakisa miehleketo ya xihlawuhlawu?

Kutava na kuherisiwa ka milawu ya mapasi kutani hi tsaka swinene hiku 'Hurrah!' kutani hitwa leswaku kutava na 'orderly urbanisation'. Tani hi leswi vantima vanga yirisiwa kuva emadorobeni, kutshama e madorobeni kutava swavona ntsena tani hi vanhu vanhlonge yobasa, leswi vulaka leswaku kuta lawuriwa manghenelo e dorobeni.

Kutani kuva na kutshika ntirho ka Dr van Zyl Slabbert na Dr Boraine. Vateki vamahungu ava switlakusanga hiku avaku aswina nkoka. Lava vambirhi ava yima na mavonelo ya hina leswaku palamende ya Afrika Dzonga ayiri xihlekiso.

PFP ayitshamela ro hembela misava hinkwayo hileswaku hina xidimokirasi e palamende loko kuriku hina tiko leri fambisiwaka hi vandla rin’we, leswi kunga ntshikelelo nakuka swinga tshamisekangi xikan’we na madzolonga eka ntshikelelo.

Ahi yirisiwile, hi pfaleriwa kumbe kuhehliwa hi nandzu wa high treason! Vana vahina avari eku loveni. Tiko ra hina ariri ekutshweni naku halaka ngati. Akuri na swotala leswinene etikweni ra hina exikarhi ka tinxaka. Hinga ringeti kuva hilava ku herisa tiko leri. Hinga hanya kun’we tani hi vanhu, ndyangu wun’we, vantima na valungu endzhawini yin’we.

Translated by Ike Ngobeni

UDesmond Tutu

Un’wana wa swirhandzwa swa Afrika Dzonga, Desmond Tutu u tiveka swinene kuva a ri mulweri wa timfanelo ta vanhu hile tlhelo muwini wa 1984...more

Desmond Tutu Life at a Glance

Hiti 7 October 1931, Desmond Mpilo Tutu u tswariwile ari nwana wa Zachariah (mudyondzisi) na Aletta (mutirhi wale ndlwini) e Klerksdorp exif...more