Lutfutfuva lwase Soweto kanye na Peter Magubane

© Dr Peter Magubane

June 16 ku Mnyama na Mhlophe

Lelilanga ngu June 16 1976. Phambili – kuze kubengulelilanga, intfo letsite beyitsanyele lendzawo. Emagama asakaka njengemlilo longabonakali. Insha lemnyama yagadza imfisho dvute nayo. Bekungati ngisho bothishela babo noma batali babo ngalesitelega besilungisiwe. Sive sitomangala kulobusika lobubandzako ekuseni, njengoba tiphuma ngalesitelega sekukwatela Imfundvo ye Bantu kanye nesiBhunu njengelulwimi lolutosetjentiswa.

Kucala eSoweto, kwachubekela eAlexandra, kwalandzela lapho lakuyi Pitoli nyalo (eTshwane), ngakoke umlilo uyachubeka. Umatintsatseli tivalelwa kutsi tingangeni eSoweto, Dokotela Peter Magubane bekakulendzawo, tintfo tifakiwe. Lisotja nekhamera. Khashane wabona intfutfu lemnyama, luphawu lwekenta emhlabatsini. Wahamba emkhatsini kwaletindzawo.

Dokotela Magubane bekanetitfombe letiningi ta June 16 kunalabanye batfwebuli. Titfombe letimhlophe naletimnyama tebafundzi babalekela tinhlavu lebetentelwe kubulala bona. Imizwa lehlangene yekwetfuka kanye nekukhetsa kwagcwala ebusweni babo. Kuyingucuko lenemandla endzaweni lebeyicindzetelekile, kuhlale kutsatfwa ngu Dokotela Magubane nge khamera yakhe.

Kwavetwa: Sento Lesibi Sekuhlukunyetwa

Ngalelinye lilanga, ngalesikhani Dokotela Peter Magubane enta kuchubeka kwekuvuka, liphoyisa lasukela lendvodza beyitsatsa titfombe yaphula imphumulo yayo. Bamtjela kutsi akabhekise lifilimu lakhe elambini, kwentela kubulala letitfombe. Peter bekakhatsatekile ngaletitfombe kunalobuso bakhe bebugcwele ingati.

Umhlaba bowudzinga kubona lokwesabeka lobekunganakwa, lokuhlukunyetwa lobekukuhlanya lobekutsetfwe ngalekhamera. Muva kulowomnyaka, uma emaphoyisa ahlasela bahlali base hosteli eMzimhlophe kuyo ngenela bahlali baseskomplazi Peter usebenta ngesikhatsi sasebusuku kutfola ngalolodlame.

Watsi nakengca likhaya lakubo eDiepkloof endleleni leya emahhovisi emaphephandzaba wabona likhaya lakubo Lisha. Waphelelwa ngemandla nakabona lilibhilidi liwela emhlabatsini. Phindzi ngenyanga Yengci 1976, wabanjwa emalanga lalikhulu nemashumi lamabili nakutsatfu nalamanye emadvodza etindzaba lamnyama — lomunye hulumende longasiti wazama kuvikela umsebenti wakhe kutsi ungaveti tento letimbi tekuhlukunyetwa.

Titfombe Tibhala Umlandvo

Ngalesinye sikhatsi umsebenti wa Magubane unyatsela tintwane. Uma atfola kwetfuswa, utsi ngekucina, ʹ Angikutsatsi kufungelwa!ʹ Yindvodza lenenkhani, lotfukutselako uma angakhoni kwenta tintfo ngendlela yakhe. Incumbi yebantfu batitfola basekela emandla akhe. Emuva kwakokonkhe, wahamba wacondza hulumende Wesive wase uyancenga.

Kute lokungatfusa Peter Magubane. Kubuhlungu kuvumbulula losekwengca, kepha uyakwenta ngemusa.ʹ Kaningi emsebentini wami ngitawutfola umuntfu ahlupheka, ngisho nakufaʹ, kepha letitfombe tifike kucala. ʹ kutawuba muva, lapho nangifika ekhaya, langitotibuta khona’’ wentani ?ʺ .ʹ Kepha ngakusasa ekuseni, nako futsi ngibuyela esitaladini nekhamera esandleni. Bekachutjwa kwetsemba kutsi, ʹUmhlaba utophendvula!ʹ