UDorh. Peter Magubane kanye Nemiguruguru yeSoweto

© Dr Peter Magubane

Umhlaka-16 kuMgwengweni Ngeenthhombe zombala omhlophe nonzima

Ilanga ngelange-16 kuMgwengweni 1976. Ekutjhideleni kwelangeli, into ekarisako yathanyela indawo. Ilizwi larhatjheka njengomlilo ongabonakaliko. Ilutjha elinzima livikela ifihlo khulu. Ngitjho nabotitjhere nofana ababelethi babo begade bangazi ngomtjhagalo ohleliweko.

Ilizwe lizokurareka ekuseni kwalobu ubusika, njengombana iindaba zivele zavuza mayelana nomtjhagalo wokulwisana ne-Bantu education kanye nelimi le-Afrikaans elisetjenziselwa ukupha imilayo kanye nelokukhulunywa nguye woke umuntu. Ithoma eSoweto, irhatjhekela e-Alexandra, eduze nePitori yalokha, (esele ibizwa ngeTshwane), ngobunjala amalangabawo aluleka.

Lokha ababikiindaba bakhandelwa ukungena eSoweto, uDorh Peter Magubane besele angaphakathi endaweni yezehlakalo, ajame kuhle ngeensetjenziswa zakhe. Isotja lekhamera. Ebanganeni ubona intuthu enzima ethusako, nekulitshwayo lokuthi kukhona esele kwenzakalako. Ufahla hlangana nazo iindawezi.

UDorh Magubane uneenthombe ezinengi khulu zangomhlaka-16 kuMgwengweni ukudlula nanyana ngimuphi umthathiinthombe. Iinthombe zombala onzima nomhlophe zabemtwana besikolo bagijima babaleka ukuphapha kweenkule zesigidi ebegade kuhloswe ngazo ukubabulala. Ebusweni babo begade kudlangene ukuthukwa kanye nokulwela itjhaphuluko. Kusikhathi esikhulu setjhuguluko mayelana nokugandelelwa kwendawo , esagadangiswa nguDorh Magubane.

Ukuvumbulula: Ukurhayilwa ngokweBandlululo

Kobunye ubujamo, lokha uDorh Magubene nebegade aragela phambili nokufoda ukuragela phambili kwevukela mbuso, amapholisa asahlela usokhamera bekamphula nepumulo. Bamtjela bonyana atjhise ifilimu lokubulungela imigadangiso ngaphakathi kwekhamera, ukwenzela ukukona iinthombe ebezingaphakathi.

U-Peter utshwenya kulahlekelwa sithombe ukudlula ubuso bakhe. Iphasi lidinga ukubona ubumbi obungaphikekiko, ubumbi obunobuhlanya bebandlululo ebufodwe bebagcinwa ngaphakathi kwamafilimu. Ngokukhamba kwaloyo mnyaka, osasazela abahlali be-Mzimhlophe Hostel bonyana basahlele abahlali belokitjhini, u-Peter usebenza ebusuku ukugadangisa umguruguru lowo. Nakadlula i-Diepkloof ekhaya endleleni eya e-ofisini lamaphepha ubona ikhaya lakhe litjha.

Uphelelwa mamandla nakabukela umakhiwo ugirikela phasi. Nangomnyaka ka-1976 kuRhoboyi wavalelwa amalanga ali-123 namanye amadoda anzima – ngeminye imizamo enganamsebenzi yokulinga ukukhandela imisebenzakhe bonyana ingavezi ukurhayilwa kwabantu libandlululo.

Iinthombe Zigadangisa Umlando

Kesinye isikhathi umsebenzi kaMagubane begade ukhamba phezu kwemizwani yabanye. Nakathola ukuthuselwa, utjho ngesibindi bonyana, ‘Angamukeli ukuthuselwa!’ uyindoda enekani, evamise ukusilingwa kuvalelwa indlela. Inengi labantu lizifumana lithobela iimphathi mandlezi.

Ngemva kwakho koke, uragele phambili waphakama ngokulwisana noRhulumende weZweloke begodu wathumba. Akusi kunengi kangako okungathusa u-Peter Magubane.

Kubuhlungu ukubuyise okwadlulako, kodwana ukwenza ngesineke. ‘Kanengi emsebenzinami benginokuthola umuntu atlhaga, begodu lapho asebujameni bokuhlongakala’, kodwana iinthombe begade ziza phambili. “Begade kwenzeka nasele ngise khaya, lapho ngizibuza khona, nginzani vele?” kodwana elangeni elilandelako, begade kubuyelwa eentradeni ngiphethe ikhamerami esandleni. Begade arholwa ikolelo yokuthi, ;Iphasi lizakuphendula!’