Kori Bustard
UDoyi

© Nigel J Dennis
Kori Bustard.

Igama

UDoyi

Ukwakheka nokuvela

Inyoni le ngenye yeenyoni ephaphela phezulu khulu ze-Afrika begodu zinesilinganiso sobudisi esimakhilogremu alisumi nethoba. Kuyinyoni yaphasi enentamo ede kanye neenyawo ezide eziphetha ngemizwani emide kuthi iinsiba zayo zibe nombala ozotho nofana omlotha. Amahlangothi womqhele osehlokwayo aluleleka ukuyokuhlangana nesidlhogoriya sayo esinzima. Kunomuda omhlophe ngehla kwelinye nelinye ilihlo.
Isilevu, umphimbo, kanye nentamo zinombala otshehla okumhlophe oqarheke nemida enzima. Incenye yangaphasi yomzimbayo inombala omthuthu kanye nobuzotho obumnyama bemida engakahleleki. Umsilayo unemida yombala omlotha okuzotho kanye nomhlophe. Iinsiba zokuthoma nofana lezo ephapha ngazo nawo atshwayeke njengomsila. Inamahlombe ahleleke ngemibala enzima nokumhlophe.

Ukudla

Inyoni le yaziwa njengale ebudisi khulu e-Afrika. Imhlobo weenlwani ezidla ngokungakhethi, idla iintjalo kanye neenlwanyana ezifana neembhadwa kanye neenyoka. Amadzinyana, wona aziphilela ngeenunwana. Kukhe kwatholakala bona idla ikghomu emthini womhlobo we-Acacia tree. Nanyana zidla iinunwana ezidla ikghomu nofana ziginye nofana ukuthi zihlafunya nofana zirhunyeza ikghomu ngaphandle kukulikhetha kusengakatholakali. Okhunye okuqakathekileko ngenyoni le kukuthi zisela amanzi ngendlela yokuwamunya, lokhu kuzenza zihluke kunezinye iinyoni ezinghwatha amanzi ngemilomo bese ziqale phezulu ukwenzela ukuwaginya.

Ukhlangana neduna nokubekelisana

Inyoni le ithathwa njengomhlobo obanabalingani abanengi bobulili abungafaniko. Ngaphambi kwesikhathi sokubekelisana, eduna ivamise ukukhukhubeza nofana yenze intamo ibeyikulu ivule amaphiko bese iyajayiva phambi kwesikazi. Ezinye eziduna zenza lokhu khulu ukufikela lapho amasibazo agcina sele atjharagene, igcine sele ibonaka anjengebholo ehle emhlophe.
Zivamise nokukhothamela esikazi nazikhulisa nofana zandasi ubukhulu bomlomazo. Eziduna zivamise ukukhipha itjhada elithusako. Ngaleso isikhathi eduna isuke ibonwe ngesikazi. Ezijarhako eziduna zivamise ukwenza isenzweni khulu ekuseni, nofana ngokukhamba kwelanga ngemva kwamadina. Eziduna ayikho indima eziyidlalako ekukhuliseni amadzinyana. Ezisikazi zihlala zisesidlekeni ziphuma ngakanye isikhatjhana esincani ngelanga naziyokudla. Ukuqoqosela kwenzeka pheze kanye ngonyaka ngemva kwamalanga amasumi amabili nantathu ukuya kamasumi amathathu. Nazibekela amaqanda kujayeleke bonyana njenge sikazi ingenzi isidleke esikhulu nesibanzi, kodwana ikghona nokubekelela phasi ehlabathini.

Ukuziphatha kwazo

Zimhlobo ohlala phasi ehlabathini, kungakho ibizwa ngegama elithi Bustard, elihlathulula iinyoni ezikhambakhambako. Ziphapha kwaphela nakunesidingo ngebanga lobude obuphakamileko bazo. Kobonakala kwanga inyoni le ingafakwa ngaphasi komkhakha womhlobo weenyoni ezikulu nezingaphaphiko ezifana nenciliba kanye ne-emus, njengombana zona nezinye zekhabo ziphuma emhlobeni ongaphaphiko kodwana oyingozi nobulala iinlwani. Zinesikhathi eside sokuphila begodu zikhulisa buthaka. Zinomukghwa wokuhlala endaweni eyodwa isikhathi eside ikani umthombo wokudla kwazo ukarisa, ukusuka lapho ziyafuduka njengombana iinyoni ezinengi zenza. Zivamise ukubonwa ngayinye, ngambili kanye nangesiqhema emahlathini, eenkhothini ezivulekileko kanye neenkhothini ze-Kalahari.
Inyoni le ikhamba ngezinga eliphasi khulu kuthi nayiphaphako iphaphe kwanga ayifuni. Nazihlanganako, eduna inabisa intamayo nomphimbo ukuvulela phezulu iinsiba ezimhlophe, kuthi ihlokwayo evame ikhuphukise isidlhogoriya iyibusele emuva, iimpiko zayo zikhukhubale, kuthi umsila uvuleke uqale phezulu pheze entanyeni. Zinendlela ekarisako yokukhambakhamba begodu zaziwa nangokuphapha kwazo okunamandla. Zivamise ukusuka phasi ngokubhula iimpiko ngamandla okurarako, kodwana zaphakama zaba semoyeni ziphapha ngokurhaba nokunamandla. Zizwana nokukhamba nazibona ingozi bese ziphaphe kwaphela nazibona sele kunzima. Nazikhamba ngomhlambi zivamise ukukhamba ngendlela yomuda wokuhlukana zikhambe zizuma ukudla.

Indawo yokuhlala

Zihlala eendaweni ezibanzi zotjani obuvulekileko, bese zithontele khulu lapho kunamahlathi womhlobo we-savannah. Omunye umhlobazo omncani ungatholakala eendaweni ezilirhalawumba lapho imithi imaqalanga khona. Zithanda khulu iindawo lapho kunotjani obufitjhani begodu nalapho okuhlelekileko khona. Azaziwa ngokufuduka njengezinye iinyoni, zenza lokhu ngesikhathi kunesomiso nobujamo bezulu obungasi buhle.

Lapho zitholakala khona

Iinyonezi zitholakala ePumalanga ye-Afrika kanye neSewula Afrika. Lapho zitholakala khona ePumalanga ye-Afrika kuse-Ethiopia, Kenya kanye ne-Tanzania.

Igama lesi-Latin

Ardeotis kori