Vhafumakadzi vha vha Ntwana
U vhuya Ngomani
Dzipfanelo dza ngoma, u fana na u vhuya ngomani, munyanyani wa mbingano na lufuni, zwiitwa hayani. Nga murahu ha musi hu saathu vha na mushumo wa ngoma (byale) zwine zwa sika tshipida tsha koma (tshifhinga tsho fhelelaho tsha ngoma), vhasidzana vhane vha vha uri vho no vhibva vha ya vha na hune vha fhira hone.
Ndi mushumo wa tshiphiri sa vhunga vhafumakadzi vha vha Ntwana vha tshihuliswa nga zwigwada zwine vha do kona uvha na madzina o khetheaho vho no vhuya ngomani. Nga tshifhinga tsha ngoma u fana na dza vhanna, huna tshipida tsha u fhiriselwa phanda-unga kha di vha nwana kana muhulwane. Nga tshifhinga hetshi hune vha vha vho dada kha zwine zwa vha zwi tshi khou vha langa, vha vha na hune vha vha vho vhewa hone.
Musi vhasidzana vha tshi thoma u ya maduvhani vha ya ya vha vha vho vhewa hunwe lwa maduvha o vhalaho. Uya fhiwa lukanda lwa mukumba (lebole) lune lwa vha lwo khavhiswa nga dzi bunugu, zwine zwa vha zwi tshi khou amba uri u kha tshinwe tshipida tsha vhutshilo tsha u bva kha vhana uya kha vhahulwane. U dovha a ambara Ntepana, hu vha hu mbonalo thukhu ya mufumakdazi o maliwaho. U fana na lukanda, lu vha lwo itwa fhedzi nga dzi bunugu, na zwithu zwine zwa vha zwi tshi khou zwo rambalala zwa malungu ane avha uri o litshedzana.
Zwa byale zwi tutuwedziwa nga mufumakadzi muhulwane wa khosi, vhafumakadzi vhahulwane na vhane vha vha uri vho no ya ngomani. Hoyu mushumo u vha wo katela zwithu zwa tshithu u fana na u gera mavhudzi, hune mavhudzi a vhasidzana a vha o itwa tshivhumbeo tsho no nga tsha tshidulo tsha baisigira (thotswahana) a dodziwa malasha na mapfura, ngeno khofheni hu tshi dodziwa mapfura na ochre.
Vhasidzana vha ya fhiwa dzi apron dza mukumba dzine vha fanela u dzi ambara huna mushumo wa Ntepana,madamu avho ha valiwi ngeno zwanda vha tshi ambara mabengele ane avha uri ndi ha mahatsi (ditokwa) vha ambara na malungu (mathala) u mona na mukulo. Nga tshifhinga tsha u thoma zwa dzi ngoma dzi ya vha hone lwa nwedzi (mphato) hune vha ya vha vha tshi khou fhiwa ndaela dza vhudzekani na dza mishumo ya nduni. Vha ya fhira kha u fumbiswa na u tatamudziwa ha labia minora.
Hezwi zwithu zwi fhelekedziwa nga u tshina na u imba hu tshi khou khavhiswa zwine zwa vha uri zwo itwa. Vha ya gudiswa u ita mipopi ya mbebo (gimwane kana popenyane) na methe nga mahatsi ane avha tshi khou bva mulamboni (legolo) na u kona u khavhisa dzi khali dza u shuma nduni (mogipe). Kha tshipida tsha u fhedzisa, vhasidzana vha vhidziwa boramaswaile, vha valiwa nga mavu vha saathu ya midini ya havho uya nga ha tshiimo tsha kgarebe.
Vhathannga vha vha Ntwane
Kha vhathannga vha vha Ntwana, mushumo wa ngoma- u fana na zwine zwo itwa nga vha vhasidzana- na kha vhone hu vha hu tshi khou itwa uri vha kone u fhirela kha zwipida zwi daho zwa vhutshilo havho na u vha lugisela mishumo ine vha kha di yo i shuma kha tshitshavha.
Vhathanga vhane vha vha vha tshi khou bva ngomani vha vha vho ambara zwiambaro zwine zwa ambariwa nga vhafumakadzi na mavhudzi na one aitwa sa tshidulo tsha baisigira u fana na kha vhasidzana.
Kha dzi khundu vha ambara mahatsi ane avha uri ana malungu nga ndila ya mutshena, mutsuku na mutsu kana mudala, ha kona u tevhela pinki- zwine zwa vha zwo linganela mivhala hei i ambariwa i ambariwa nga vhathu vhothe vhane vha vha vhono ya ngomani na vhafumakdzi vhane vha vha uri vho maliwa.
Nga murahu ha ngoma, vhanna vhothe vha ya vha na zwine vha kovhelana zwa androgyny havha na zwine zwa tou vha na ndayo, zwi tshi khou sumbedza mushumo wa vho kha tshitshavha.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe