Vavasati va Ntwana
Xiave xa vamanana va Ntwana tani hi vavasati xikan’we vamhani xivonaka eka ku cinca ka ma ambalelo ya ndzhavuko lawa ya ambariwaka kuya hi xiyimo lexi vanga eka xona loko varikarhi vakula.
Swiyimo swakona hileswi: lesea (nwana); mosetsana (nhwenyani); lethumaša (thugamama); sealogana (nkarhi wo cinca); mothepa (nhwenyani loyi anga khomba); xikan’we na kgarebe (laha kunga nhwana loyi anga vupfa). Kuva ntsena endzhaku ka vukati naswona ngopfu ngopfu loko a tswale nwana wosungula lahawansati wa Ntwana akumaka xiyimo xa mosadi leswi swivulaka havumbirhi bya wansati na nsati.
Ku Huma ka Tikhomba
Migingiriko yaku kula, kufana na vukhomba, mucato xikan’we na minkosi, swiendleriwa e majarateni yale makaya. Loko kungaseva na ngoma (byale) leswi kunga xiphemu xa koma (nkarhi hinkwawo wa ngoma), vanhwenyani lavaha kulaka va yndza hileka xiyimo xakuva na misisi eka tindzhawu tale xihundleni.
Lowu i ntirho wa xihundla swinene, tani hileswi vanhwenyani va Ntwana vanyikiwaka xiyimo xa ximfumo xa ntlawa ntsena endzhaku ka vukhomba. Hinkarhi wa vukhomba, kufana na swigwamatshuku, vale ka xiyimo lexi vahundzaka - kungari vana kumbe vatswatsi. Hinkarhi lowu, loko vari eka xiyimo lexingava kanganyisaka swinene, vavekiwa eka ndzhawu leyi vanga voxe. Loko nhwenyani lontsongo a sungula ku vona masiku yayena uvekiwa eka ndzhawu yakwe ari yexe kuringana masiku nyana.
Kutani a nyikiwa dzovo (lebole) leswaku ari ambala leringa khavisiwa hintila wolala wa tikunupu naswona yina makhaxa ya dzovo, lawa ya kombetaka ku cinca kayena kusuka eka nwana kuya eka wansati. Utlhela a ambala ntepana, xidzobyani xofana na lexi xi ambariwaka hi vavasati lava tekiweke laha ndzhaku. Kufana na xikete lexi axi ambalaka, xitala ku ambariwa ntsena na tikunupu kunwe na vuhlalu lebyi cikinyaka laha matlhelo kufana na lebyi kumekaka eka swikete swa vavasati lavanga tekiwa. Ngoma (byale) yi lawuriwa hi nsati lonkulu wa hosi, vavasati lavakulu xikan’we na vanhwenyani lavanga khomba.
Ntirho lowu wukatsa kutsemiwa ka misisi, laha misisi ya nhwenyani yitekaka xivumbeko xa xitulu xa basikiri (tlhotshwana) kutani yi totiwa nsiti na mafurha, loko xikandza xavona xitotiwe tsumani na mafurha. Vanhwenyani vanyikiwa madzovo hiva mhani wa vona lawa vaya ambalaka na ntepana. Mavele yavona yava yanga funengetiwanga, mavoko yavona ya mabendlele ya byasi (ditokwa) kutani vaambala vuhlalu (mathala) laha e nhanwini.
Endzhaku ka ntirho wavona wosungula swikhombani swiya tshama nhweti hinkwayo swiri eku khombeni (mphato) laha vakumaka vuleteri bya swamasangu na mintirho yale kaya. Laha ku ciseteriwaka ku yimbisiwa xikan’we naku tsanyusiwa ka laha tlhelo ka xirho xa xihundla xa xisati. Leswi hinkwaswo swi endliwa kurikarhi ku yimbeleriwa naku ciniwa evusikwini, laha kutiyisaka vuxaka exikarhi ka swikhombani.
Vadyondzisiwa hi maendlelo ya swipompani swaku tswarisa (gimwane or popenyane) xikan’we na xitheve xo endliwa hi tinhlanga (legolo) kukatsa naku khavisa majomela (mogope) yale kaya. Eka xiphemu xohetelela xa vukhomba bya vona, vanhwenyani vavitaniwa vo boramaswaile, naswona vava vatole nkuma loko vangase vuya ekaya laha vanyikiwaka xiyimo xa kgarebe.
Vafana va Ntwana
Eka vafana va Ntwana, ngoma yavona - kufana naleyi vaxisati vahundzaka eka yona - yi kombisa xiyimo xa kuhundza ka vona naswona swivalulamisela ntirho wavona wa vumundzuku eka rixaka. Majaha lawa yahaku yimbisiwaka ya ambarisiwa swiambala swa vavasati kutani misisi yi endliwa onge i xitulu xa bayisikiri eka tikhomba.
Laha xisutini va bohisiwa nkhamu lowunga endliwa hi byasi wutlhela wuva na vuhlalu bya mihlovo leyi landzelelanaka yobasa, wotshuka, wantima kumbe wasi, wulandzeriwa hiwa pink - kurikarhi ku pimiwa nxaxamelo wa mihlovo leyi ambariwaka hi vavasati lavanga khomba vatlhela vatekiwa. Endzhaku ka ngoma, vavanuna va Ntwana vasusa swikombiso hinkwaswo swavununa na vusati kutani vateka mintirho leyi vavekeriweke yona ntsena evanhwini.
Translated by Ike Ngobeni