Arali Afrika Tshipembe ho vha hu muthu, zwiga zwo vha zwi tshi nga ḓi fana na tswayo. Tshiga tshi sumbedza u valiwa ha tshithu kana u fana na ṱhanziela ya mabebo zwi nga shumiswa sa betsho kha dzi ofisi dza muvhuso kana sa tshiga kha tshelede uri zwi kone u to vhonala uri ndi zwithu zwine zwa vha zwa Afrika Tshipembe lwa mulayo.
Tshipitshi Tsha Muprisidethe
Musi hu tshi khou vulwa tshiga tsha coat of arms lwa u tou thoma hangei Kwaggafontein nga 27 Lambamai 2000, muprisidenthe Vho -Thabo Mbeki vho ḓo amba hezwi: “Namusi. Nga ḓuvha ḽa mbofholowo, ro ṱangana hafha ri tshi khou vula tshinwe hafhu tshiga tshine tsha ṱalusa vhuvha hashu sa tshitshavha.
Tshi zwoṱhe Afrika Tshipembe na Afrika na ḽifhasi ḽoṱhe. Tshi ya shuma u sumbedza hune ra bva hone, zwine ra khou tshila zwone na vhu matshelo ri tshi khou vhu vhona phanḓa hashu. I sumbedza u vha hone ha tshoṱhe ha vhathu vha Afrika Tshipembe. Nga kha tshiga, ri vha ri tshi khou dalela na zwithu zwashu zwa kale.
Ri fanela u kuvhatedza lutendo lwashu lwa mvelo lwa vhathu vhashu, nga u sumbedza ṱhonifho. Zwi vha zwi tshi khou sumbedza tshifhinga tshine vhathu vhashu vha ḓo vha na lutendo lwa u tenda kha uri huna vhushaka vhukati ha vho faho na vha tshilaho. Ndi u ṱhonifha shango ḽashu nga vhuthu, sa fhethu he ha thoma u vha na vhathu hone. Tshifanyiso tsha vhukati ndi tshiṋoni tsho imisa mafhafha a tsho. Hu vha hu tshiṋoni tsho ri tsireledza kha zwine zwa nga vha zwi tshi khou ṱoḓa uri vhaisa.
Nga nnṱha ha tshiṋoni huna ḓuvha ḽine ḽa vha ḽi tshi khou bva, maanḓa ane a fha vhutshilo ngeno i tshi khou imelela u fhufha ha swiswi na u waniwa ha mbulungelo, na vhuṱali, u pfesesa zwithu zwine zwa vha zwo dzumbama, na u sumbedza zwithu zwiswa zwine zwa kha ḓi ḓa- lushaka lwashu musi lu tshi khou bebwa hafhu.
Nga fhasi ha tshiṋoni, huna protea, ḽiluvha ḽa mvelo ḽa shango ḽashu, vhuthu ha mvelelo yashu musi ri tshi khou hula ro livha hune havha na ḓuvha. Havha na dzi nḓevhe dza wheat dzine dza vha dzi tshi khou sumbedza mbebo u kona u zwala hune zwo no thusa vhathu vhashu lwa tshifhinga tshilapfu, havha na misingo ya nḓou dza Afrika, yo bva i mivhili i tshi khou sumbedza vhanna na vhafumakadzi, ya sumbedza na vhuṱali, u lugela na maanḓa.
Vhukati hu vha ho ima murunzi zwine zwa vha zwi tshi khou amba u tsireledziwa ubva kha lunwe lushaka uya kha lunwe. Nga nnṱha havha na pfumo na tsha u thivhela pfumo. Zwothe zwi vha zwi tshi khou sumbedza maanḓa a u kona u ḓiimelela u fhirisa u sumbedza uri u khou ya ulwa.
Murunzi hoyu wa mulalo ine ya sumbedza na ngoma dza Afrika, zwine nga inwe nḓila zwa vha zwi tshi khou amba lutamo lwa vhathu na u funa zwithu zwa mvelo, zwine kanzhi zwa vha zwi tshi hou ambiwa na u imelela dzi protea. Hanefho kha murunzi huna zwithu zwine zwa imelela mathomo a u vha ha vhathu kha shango. Ndi vhone vhathu vha u thoma u dzula kha shango vha Khoisan, vha ya amba nga ha u dzhenelela hashu na u takalela vhuthu.
Na u kona u fusha vhathu vhoṱhe kha shango na uya kha ḽifhasi ḽoṱhe. Hezwo zwinga zwo bva kha tombo ḽa Linton, ḽine ḽa tou vha tsumbo ya ḽifhasi ya South African Rock Art.
Dzi ya sumbedzwa kha nḓila ya u lumelisa, u sumbedza vhuvha ha muthu kha u lumelisa, na u kona u shandukisa ha muthu ane awela kha vhane vha bva kha tshitshavha tsho ḓiimisaho, zwo nwaliwa nga luambo lwa Khoisan luambo lwa vhathu vha Xam, zwine zwa amba uri: vhathu kha vha vhe tshithu tshithihi kana vhathu vhane vha sa fane vha ṱangane.
Ho ṋangiwa luambo lwa vhathu vha kalesa kha shango ḽashu, holu luambo lwo ṋangiwa ngauri ahuna muthu ane a khou tshila ane akhou luamba sa luambo lwawe lwa ḓamuni. Hezwi zwi vha zwi tshi khou amba uri huna vhathu vhanzhi vhukuma vhe vha tambudziwa vha vhulaiwa na u vhulaiwa, nga mulandu wa uvha na vhuvhi ha vhanwe vho vhathu.
Zwi dovha zwa vha zwi tshi khou amba uri rine vhathu ri nga si vhe ro fhelela, arali huna vhanwe vhane vho fhaladziwa, ngauri roṱhe ri vha vhathu vho fhelelaho ri roṱhe. Fhedzi u nwaliwa ha haya maipfi kha tshiga e - !ke e: /xarra //ke – ri vha ro ḓi dzhenisa kha u dzhiela nṱha vhutshilo, na u ṱhonifha luambo lwashu na mvelo na u lwisana na khethululano nga lukanda, u lwa nga mbeu, chauvinism na genocide.
Zwino ri fanela u ṱhonifha zwine vhuvha ha vhathu ha vha zwone kha riṋe- ri tshi khou ṱhonifha zwauri kha heḽi shango ifa ḽashu ndi u ḓi wana ri tshi vha roṱhe na u wana mvumbo ya bebo ya muthu. Hafha kha luambo lwa vhathu lwa kalesa, ri vha ri tshi khou amba na lushaka lwa zwino na vhane vha kha ḓi ḓa na vhundeme ha u farana.
Ri ri kha mbilu ya munwe na munwe ane a khou tshila hu fanela uvha na tshililo tsha nga ngomu, vhuthu hune ha ita uri apfi o fhelelaho uri ri kone u farana na vhanwe. Hezwi zwi amba uri luvalo lwashu ndi lwone lune lwa ri gudisa lwa ri vhudza na uri Afrika Tshipembe ḽi khou ya ngafhi. Huna tswayo dzo no sumbedza hezwi kumba, ḽine ḽa vha ḽi tshi khou sumbedza tshifhinga tsha u bveledza ndi nḓila hei ya uya phanḓa ine ya nga ri sumbedza vhuyo kha African Centuary na gundo ḽa African Renaissance.
Ndi humbela vhoṱhe vhane vha vha hafha uri vha kuvhatedze hei nguvho ya vhusole, uri i ite mushumo wayo na u sumbedza lutamo lwa tshitshavha tshine tsha vha uri tshi na gundo, na uri luvalo lwashu lu ri gudise uri ri kone ulwa na zwine zwa vha uri zwi khou konḓa ri kunde.
Sa musi fulaga yashu i tshi khou leleḓa i tshi khou sumbedza mvumbo yashu, na tshiga hetshi tshi fanela u tou ralo vho zwine zwa vha zwi tshi khou sumbedza u kona u shumisa muhumbulo uya nga dzi tshaka, na u ṱuṱuwedza u farana maanḓa a u kona u kunda na u penya sa ḓuvha. ” - Thabo Mbeki
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe