Thunzi (Flies)

Nga nnḓa ha uri dzi ya dina, dzi ya dovha dza vha dzone dzo no hwala malwadze manzhi, dzi ya kwama nga nḓila isi ya vhuḓi mutakalo wa zwifuwo, nga maanḓa fhethu hune wa wana zwifuwo zwo dzula zwi zwinzhi. Zwine zwo waniwa ndi zwauri tshifuwo tshi nga xelelwa nga mithethe ine ya swika 25 u swika kha awara ṱhanu tsha ula dzi tshi khou lwisana na thunzi.

U Langa

©Rykie Visser - Agrinet

Nḓila ya khwiṋe ya u lwa na thunzi ndi uvha na zwithu zwine zwa nga u thusa u lwisana na dzo, hune hu ya vha na nḓila dza u thusa u fhungudza u ḓala hadzo uya nga zwipiḓa zwo fhambanaho. Nḓila hu vha hu u fhungudza mbalo yadzo, hafha ndi nḓila tharu dza u kona u thusa uri thunzi dzi fhungudzee:
Tsha u thoma, u fhungudza maggot na mbalo ya makumba nga u ḓivha fhethu hune dza kudzela hone. Thunzi dzi funa u kudzela kha manyoro kana zwithu zwine zwa vha uri zwo sina, ndi zwavhuḓi uri hune ha dzula zwifuwo hu fanela u dzula ho kuna. Zwifuwo zwine zwa vha uri zwi khou vhaisala zwone zwa dovha zwa vha uri zwina zwilonda zwi fanela u bviswa zwa lafhiwa zwavhuḓi hu tshi khu shavhisa thunzi dzine dza nga fhedza dzi tshi khou ḓisa manwe a malwadze mahulwane. Zwifuwo zwine zwa vha uri zwo fa zwi fanela u bviswa nga u ṱavhanya u shavhisa uri thunzi dzi ḓo swika nahone hu fanea u mbo ḓi kulumagiwa nga mishonga ya hone.
Hune dza dzula hone hu fanela u dzulela u kulumagiwa na manyoro, na vhana, zwa u lala zwine zwa vha uri zwo tsuka, zwiḽiwa zwo tevhuwaho na makumba o kwasheaho, arali u rabulasi wa khuhu u fanela u langa zwavhuḓi, arali zwifuwo zwau zwi sa khou ḽa zwiḽiwa zwoṱhe u fanela u fhungudza tshivhalo tsha zwiḽiwa zwine wa dzi fha zwone.
Manyoro, vhana ha u eḓela ndi hone hune ha delelwa zwine zwa amba uri hu fanela u londiwa u shavhisa thunzi. Hu fanela uvha kule na hune dza dzula hone.

©Shem Compion

Tsha vhuvhili, mupo u fanela uvha mungana wau. Zwinwe zwa zwilumi na zwikhokhonono zwi ya ḽa makumba a zwikhokhonono, ngeno dzinwe tshaka dzi tshi kudzela makumba adzo kha pipae. Haya maswina a mupo afanela u bviswa hune ha bveledzwa hone lo vhalaho kha nwaha, musi thunzi dzi tshi hana u pandelwa nga mishonga ya tshikhuwa. Naho zwi zwithu zwine zwa ḓura vhukuma, zwine zwa amba uri a u fanela u thembela kha tshithu tshithihi tsha u lwa na thunzi.

©Marinda Louw

Tsha vhuraru, u fanela uvha na vhuṱali hau kona u dzi fasha. Sticky fly-paper coils ndi yone ine ya ita mushumo muhulwane vhukuma arali i tshi khou shumiswa nga ngomu nḓuni ya zwifuwo, ngauri iya kona u dzi fara havha na baited fly traps yo no dzi fara nga nnḓa vhuthada hayo ndi u nukha lo no ofhisa. Thunzi adzi funi fhethu hune havha ho swifhala, dzi funa ḓuvhani nḓuni ya zwifuwo. Vhanzhi vhafuwi vha ya vhea maṱari kha ṱhanga u fhungudza tshedza nḓuni, zwine zwa takadza zwifuwo uri zwi khou wana murunzi musi hu tshi khou fhisa. Vhanwe vho rabulasi vha vhea mishonga minwe u mona na hune dza dzula hone na mpfura a u kona u pandela thunzi.

Tsha vhuṋa, unga langa nga mishonga nga nḓila yone. Mishonga iya shuma vhukuma arali yo shumiswa nga nḓila yone, usa shumiswa nga nḓila yone azwi tou ḓisa uri mutakalo uvhe mashikani fhedzi, zwi nga ita uri na thunzi dzi sa ṱuwe dzi ḓowele mushonga usi tsha dzi pandela, mishonga ya tshi zwino inga shuma ngauri i vha yo tsireledzea na hone dzi ya kona u i ḓowela u fhira mishonga ya kale.
Zwishumiswa zwa u kona u pandela thunzi zwi nga shumiswa kha zwifuwo kana hune zwifuwo zwa vha hone. Zwinwe zwa zwishumiswa zwine nḓila dza u kona u fara zwikhokhonono.
Dzi tsedzuluso dzo sumbedza uri 40% na 60% ya vhuthada ha thunzi dzi nga pandela nga u kona u ḓivha tshifhinga tshine dza ṱhasela nga tsho.
Tsha vhuṱanu, u fanela uvha mushumo wa tshitshavha. A zwina ndavha uri iwe u kona hani u lwisana na thunzi, azwi na mushumo arali vhahura vha tshi khou diniwa ngadzo dzo ḓala khavho. U shumisana ndi zwavhuḓi na zwone zwi na mbuyelo nnzhi u fhira u shuma u woṱhe.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe