Byale Initiation
Nga duvha line ngoma dza vhanna dza bogwera dza fhela, hu thoma dza vhafumakazi byle. Vhasidzana vhane vha vha uri vo no hula ndi vhone vhane vha tendelwa. Vha tshi khou thusiwa nga vho mme vhahulwane, byale i rangiwa phanda nga mufumakadzi muhulwane wa khosi nahone huna uri mulavhelesi muhulwane wa yo yothe ndi khosi, vho vha vha sa tou di dzhenisa kha zwo thothe. Vhasidzana vho vha vha tshi vhidziwa khoroni ya musanda nga u lila ha phalaphala. Vha iswa dakani hune vha tshi swika mavhudzi avho ageriwa.
Vho mme avho vha vha fha apron ya mukumba wo khetheaho ine vha i ambara nga phanda, yo tangana na ya murahu ine ya vhidziwa Nthepana. Vha a ambara na hemmbe pfufhi ine ya vhidziwa nyebelese. Hoku kuitele kwo ḓisiwa nga vhafunzi. Muvhili wavho wo vha u tshi dodziwa luvhundi ubva hafho vha vha vha tshi ya u reḓa khuni vha dovha vha vhuya khoroni ya musanda vhusiku.
Duvha li saathu tsha vho vha vha tshiima nga mutevhe vha lafhiwa nga mishonga ya uvha tsireledza. Ubva hafho hu tevhela nga u rwiwa vha saathu tshina vha tshi ya tsimuni. Fhethu hune ha vha ho khethea vha ya fhira kha u fumbiswa zwine zwa nga zwo itwaho kha vhathannga. U bva hafho vha do kona uya hune ngoma dzavho dzo ima hone hune vha do dzula hone nwedzi wothe.
Nga tshifhinga hetshi vha ya vha vha tshi khou gudiswa mishumo ine vha do tea u ita midini na mishumo yavho sa vhafumakadzi. Vhagudiswa u ṱhonifha vhanna vhoṱhe, nga manda mahosi, vha laiwa zwi tshi ḓa kha zwa vhudzekani na u kona u kondelela milingo yoṱhe. Vha tshi khou imba vha tshi khou tshina zwithu zwine zwa vha zwa ndeme zwa byale na mirumba yo khetheaho, ivha yo vhewa nga khosi yo imela mishumo ine ya nga henei.
Nga Murahu ha Ubva ha Vhathu
Nga murahu ha musi vho vha vho dzula ho khetheaho mushumo wa dzi ngoma u tshi khou fhela vha ya tamba vha ya kona u tendelwa u humela hayani. Nga zwifhinga zwa sialala milenzhe yavho yo vha i tshi vha yo vhofhiwa kha magona mivhili yavho i tshi vha yo vhofhowa nga mahatsi ubva kha thoho u swika kha magona. Vho vha vha tshi fhedza minwedzi ya ṱahe, kana u swika hu tshi fhedza u kaṋiwa. Nga zwifhinga zwa zwino hetshi tshifhinga tsho no fhungudzwa hu tshi khou thonifhiwa tshifhinga tsha tshikolo.
Nga mulandu wa hetshi tshifhinga vho vha vha tshi vha vha tshi khou thusa vho mme avho nga masiari nga madekwana vha vhuyelela fhethu havho hune havha hu kule na vhanwe. Hune ho vha ho fhatiwa nga murahu ha dzi nndu dzavho (thupantlo) khoroni. Hafha u gudiswa havho hu aya phanda hu tshi khou imbiwa na u kona u vha lavhelesa.
Hangei hune havha ho khethea, vhafumbi vho vha vha vha tshiiswa dakani vha gudiswa zwiphiri zwa ngomani. Vho vha vha tshi gudiswa nga muhulwane khavho ane avha uri ndi kale o ya ngomani. Hafhu mavhudzi avho aya geriwa vha tamba, ubva hafho vha dodziwa luvhundi. Vha ya khoroni ya musanda hune vha ya vha dzua hone lwa maduvha mavhili, nga hetshi tshifhinga vhafumbi vha vhidziwa upfi sealoga. Musi hetshi tshipida tshi tshifhela vha ya vha tamba mulambonni lwa u fhedzisa.
Vhabebi vhavho vha ya vha fha zwiambaro zwiswa hune havha hokatelwa na apron yo no ambariwa nga vhasidzana vhane vha vha uri avho ngo maliwa nga phanḓa, i tshi khou swika kha magona ine ya ambariwa nga murahu ya vhafumakadzi vho maliwaho nthepa. Vha ambara na hembe ndapfu. Vha shandukisa zwitaila zwa mavhudzi a itwa tlopo. Hune mavhudzi aya vha o lala nntha hune nga matungo avha o geriwa. Hezwi kale ho vha hu zwine mavhudzi a vhathu vho maliwa a te a uvha zwone fhedzi zwo no shanduka zwiitwa nga vhafumbi fhedzi.
Musidzana ane akhou bva ngomani u vhidziwa upfi mpthepa, tshikhalatshine tsha vha tshi khou mu isa kha u vha muthu o fumbaho a fhelela kgarebe. Ubva hafho musidzana uya tendelwa u malwa. Vhasidzana vha vha Pedi vha ya fhira kha zwipida zwinzhi zwa u hula kha tshitshavha: lesea (nwana); mosetsana (musidzana); lethumasa (musidzana asongo fumbaho); kgarebe (musidzana o vhibvaho); sealoga (mirado ya u kona u fumbisa); mothepa (musidzana o fumbaho); kgarebe (u thusa vha fumbisa). Naho zwo ralo musidzana upfi musadzi nga murahu ha musi ono maliwa ono vha na nwana.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe