Tshiḽiwa tshine tsha vha hone kha shango ḽoṱhe na hone uvha mathadani ha zwa masheleni zwo sumbedza uri u sa vha hone ha mishonga ya zwa vhulimi na u fhedza nḓala na vhushai. Vha zwa mishonga ya zwa u lima vha amba nga ha vhundeme ha mavu na maḓi. U tshi nga isa phanḓa hezwi zwa u ṱavha zwimela zwa lushaka luthihi zwi ya tshinyadza zwimela zwa sialala kana zwa mvelo.
Huna u hanedzana hune ha khou hula kha shango - hu khou ḓivhadziwa zwa – ‘agro-ecological agriculture’ na hone zwi khou dzhiiwa sa tshithu tshine tsha kona u imela kana tshine wa nga kona u ṋanga khatsho musi u tshi khou ṱoḓa u shumisa zwithu zwa mishonga. Muhumbulo muhulwane ndi wa u kona u swikelela u fha maanḓa vho rabulasi kha u kona u langa zwishumiswa.
Zwa u lima na u ṱavha u tshi khou shumisa zwithu zwa mupo zwine zwe zwa dzhia hune havha na thanziela ya u kona u tavha ndi zwone zwine wa fanela u zwivheya muhumbuloni. Hei nḓila ya oraganic yo ḓa kha hezwi zwa vhulimi hune u vhuyelwa ha vha zwone tshipikwa tshihulwane. Zwa u lima u tshi khou shumisa zwithu zwa mupo zwi vha zwo ṱangana na mathada.
Inwe ya thaidzo ndi kha zwa u wana ṱhanziela zwine zwa fhedza zwi tshi khou khakhisa mulayo wa agro-ecology nahone kha nyimelo nnzhi, zwi ya ḓura kha vhane vha tou vha na mabulasi maṱuku.
Zwiimiswa kha la Afrika Tshipembe, India na Brazil vha sedza dzinwe nḓila sa Participatory Guarantee System (PGS) hune vhone vhaṋe vho rabulasi vha themendela zwa agro-ecological kana zwa mupo kha zwibveledzwa zwavho. Hoku kushumele ku bvisa zwithu zwa u ḓura zwa ufha dzi ṱhanziela wa vheya vho rabulasi vhukati nga nḓila ya u shuma nga tshifhinga.
PGS i ya shumiswa kha ḽifhasi ḽoṱhe sa tshipiḓa tsha vhuraru na hone i fanela vhabveledzi vhane vha vha vha tshi khou lima fhethu hune havha huṱuku. Zwa u lima nga nḓila ya zwithu zwa mupo ndi hone hune ha bveledzwa zwimela na zwipuka nga mulalo zwi tshi khou shumisa mupo hu sina zwithu zwine zwa nga zwi vhaisa sa tsumbu, hu ya vha na u aluwa, u langa zwikhokhonono na u bvelela ha mavu.
Mvelelo ya hezwi ndi u bveledza zwithu zwa mupo zwi sinaho mishonga ya tshikhuwa na dzi hormones na vitamin ine ya vha nnṱha ine yavha ina genetically modified organisms (GMOs) – hezwi ndi zwimela, zwifuwo zwine zwa vha na dzi gene dzine dzo vhoniwa dzine dzi ya kona na u fhirela phanḓa kha dzinwe tshaka.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe