Mutakalo wa Nguluvhe

©Glenneis Kriel

Pigs should have the freedom to express normal behaviour.

Vha South African Pig Welfare Code zwo nwaliwa fhasi nga vho rabulasi, vets vhaendedzi, vha zwa mutakalo na vha shumi vha abattor. Yo dzula kha zwine zwa vhidziwa upfi Five Freedoms principle yo dzhiiwaho nga vha Farm Animal Welfare Council, ya riniwa upfi mbofholowo ya ḓora, mbofholowo ya vhuṱungu, u huvhala na malwadze, mbofholowo ya u sumbedza maitele kwao na mbofholowo kha nyofho na mutsiko.

Mbofholowo kha Ḓora na Nḓala

©Glenneis Kriel

Pigs should have access to clean water.

Wo ḓitika nga hoyu mulayo, nguluvhe dzoṱhe dzi fanela uvha na maanḓa a u wana maḓi ane avha na mutakalo na zwiḽiwa.

Mbofholowo kha u sa Dzulisea

©National Pork Board and the Pork Checkoff, Des Moines, IA, USA.

People who work with pigs should be well-trained.

Vhathu vhane vha shuma na nguluvhe vha fanela u kona u ita mishumo yavho nga u fhungudza ufha nguluvhe mutsiko. Kha bulasi ḽine ḽa vha ḽihulwane vhashumi vha ya ḓi fha mishumo yo imaho ngauri sa tsumbo, vhanwe zwine vha ita ndi u dzi ṱhogomela kana u dzi alusa, ngeno huna uri kha bulasi ḽiṱuku mushumi muthihi anga ita zwoṱhe.
Kuitele kunwe na kunwe kune kwa nga ita uri hu vhe na u sa dzulisea aku tendelwi, huna mulayo ine wa vha wo vhetshelwa u raha ha nguluvhe, zwo shumiswa zwa mudagasi, whips, metal rods, heavy sticks kana zwinwe zwishumiswa zwine zwa nga huvhadza kana u tshuwisa nguluvhe, na u hwala nguluvhe nga nḓevhe, mutshila na nga milenzhe ya phanḓa. Nguluvhe adzi vhofhiwi nga thambo, kana milenzhe ya yo, mukulo kana muvhili.
Maṋo adza tshiina zwi ya konḓa uri a kwashee, nga nnḓa ha musi mushumo wa hone u tshi khou itwa nga vhaḓivhi nga zwithu zwine zwa vha uri zwo tea. Nguluvhe ṱhukhu na dzone dzi fanela u londiwa. Hune ha dzula nguluvhe hu fanela u dzula ho kulumagiwa uri dzi dzulisee, wa fhungudza khombo ya uri dzi nga kavhiwa nga malwadze ane avha atshi khou bva kha dzinwe nguluvhe kana vhathu.

Mbofholowo ya Vhuṱungu, u Huvhala na u Lwala

Ill pigs might have to be isolated until they feel better.

Hu fanela u dzula hu tshi khou ṱoliwa ḓuvha ḽinwe na ḽinwe uri hu ṱavhanye hu vhoniwe vhuthada vhune ha vha hone, u fana na u lumiwa mitshila, na nḓevhe,mufhiso, murotholo, u ḓalesa na mutsiko. Dzine dza vha dzi tshi khou lwala kana dzine dza tambudza dzinwe dzi fanela u bviswa uri dzi yo lafhiwa dzi saathu vhuyedzedzwa kha dzinwe. Uya nga ha mulayo, dzine dza vha dzo huvhalesa kana dzikhou lwalesaho dzi fanela u laṱiwa.

Mbofholowo ya Kona u Sumbedza Maitele ayo

Sow stalls may only be used for the first half of the sixteen week pregnancy.

Hezwi ndi zwinwe zwa zwithu zwine zwa fha khaedu kha u fuwa nguluvhe nga maanḓa hune wa ḓo vha u tshi khou shumisa dza tsadzi dzi tshi kha ma crate. Ngoho ya hone naho zwo ralo, vha rabulasi vhane vha sa shumise zwithu zwa tshi zwino vha ya xelelwa vhukuma, ngau lovhelwa ha vhana. Nga nnḓa ha hezwi kushumisele kwa zwithu zwa tshi zwino kwo fhambana vhukuma na kwa zwithu zwa kale.
Ro ḓi tika nga nga zwe zwa ambiwa nga vha South African Pig Welfare Code, nguluvhe dzine dza vha dzi tshi khu fuwela nnḓa dzi fanela uvha na madzulo avhuḓi o valeaho, hune dza vha dzo siana nga 5 square meter kule na kule. Adzi faneli u litshiwa dza ḓi palela zwiḽiwa, dzi fanela uvha na maanḓa au kona u wana maḓi ane avha avhuḓi. Fhethu hune zwipuka zwa bveledzwa hone hu fanela uvha ho itwa luhura, hu fanela uvha na zwithu zwa u fara zwo linganelaho zwine zwa ḓo kona u hwala na dzine dza khou lwala.
Musi u tshi khou bveledza nga ngomu kana nnḓa, kha ya tsadzi hu fanela u shumiswa dzi stall vhege dza 16 dza u thoma yo ḓi hwala, nga hetsho tshifhinga ivha i tshi khou fhiwa zwiḽiwa i yoṱhe ya ṱhogomelwa, nga murahu ha musi i tshi khou fhedza maḓuvha ayo.
Ma crate a u alusela afanela uvha amahulwane uri ya tsadzi i kone u ima na u lala yo ḓigeda milenzhe yo tanḓavhuwa. Na fhethu hune havha ho tsireledzea hu re na zwo adza zwo no dudela.
Dzi nnḓu, ma crate na zwitumba ahu faneli uvha na fhasi hune ha suvha, hu fanela uvha ho itwa nga nḓila yone, hu tshi khou kulumagiwa tshifhinga tshoṱhe na vhudzulo vhune ha tsireledza kha ḓuvha na muya na mutsho wa u rothola. Hu fanela uvha na tshikhala tshine tsha swika 0,85 square meters tshi ya ṱoḓea nga 100 kg ha ya mass ya dzine dza khou tshila u tsireledza kha u manyana.