U Guda u vha na Maanḓa
Khetho dze dza ḓo vha hone nga ṅwaha wa 1994 dzo ḓo shandukisa miṅwaha ya 342 ya u vhusiwa nga vha vhanna vha tshena, vhanna vho vha vha tshi vhona uri vhutshena havho na midzi yavho ya ubva kha ḽa Europe zwo vha fha maanḓa a u vhusa Afrika Tshipembe vha so ngo kwama vhathu vhatsu vhane vha fhira dzi million vhane vha vha vhaṋe vha haya.
Zwa u bviswa kha thambulo azwi hangwei ngauri ho vha na mulalo we wa ḓo ḓa nga murahu ha musi muthu muthihi o zwiita na hone zwi tshi bva vhudzikini ha mbilu yawe. U tandulula ho vha hone nga zwiito zwinzhi na dzi ṅyimelo dzo fhambananaho. Zwi nga konḓa u humbula uri ho vha hu nnyi we aḓo ḓa na mulayo wa u gwevha muthu vhutshilo hawe hoṱhe dzhele.
Naho zwo ralo vho-Mandela vho ḓo dzula na vhaṅwe vhathu vhatsu vha tshi khou amba uri vha fanela u lwisa zwa u vhusa nga tshiṱalula. Ndi zwithu zwine zwo vha zwi tshi vhonala zwi si nga si konadzee muḽoro wa zwa lufuno wa munna muthihi, we a vha atshi kha dzi mbofho, lune a fanela u amba na vhathu vho mufaraho uri vha laṱe maanḓa ane vha vha nao, zwine zwa nga tou ḓisa mvelelo nthihi fhedzi. U vha fha maanda a vhathu vhane vho vha tsikeledza.
Khakhathi dzo Doweleyaho dza Thoma
Iṅwe nḓila yo vha ya uri ḓivhazwakale iye nnṱha: vha khou farelela kha vha vhusi vhavho, vha sina ndavha uri vha nga xelelwa nga mini, u swikela vhoṱhe vha tshi swika kha nndwa ya ḽifhais vha tshi khou ṱoḓa u fhedzana, zwi tshi sia vha kundi vha tshi lavhesana na mushumo wa u fhaṱa na u vhusa shango ḽine ḽo vhaiswa. Vhathu vha Afrika Tshipembe vhane vha swika 40 milion vho shavhana na hezwi, nga mulandu wa tshivhindi tsha vho-Mandela zwo itea.
Zwi sa shavhisi we avha vha a muprisidenthe nga tshenetshila tshifhinga vho-Frederik Willem De Klerk ho vha hu vhone vho faraho zwoṱhe. Fhedzi vho vha vha tshi kona u vhona zwine zwa nga itea. Vho zwi vhona uri arali muvhuso wa vho wa isa phanḓa na u vhusa nga tshiṱalula hu ḓo vha na masiandoitwa ano nga a u vha hone ha nndwa ya ḽifhasi na u wa ha masheleni.
South Africa Alcatraz
Vho-Mandela vho ḓo amba nga zwithu zwe vha ḓo zwiguda vha thumbuni ya lukhohe. Vho guda u ḓi langa, ahuna u poidza hangei kha zwithu zwine wa vha wo ḓi vhudza vha dovha vha shumisa tshikhala tsha u kona u vhala.
Vho vha vha murangaphanda wa Alcatraz ya Afrika Tshipembe Robben Island, munna we aḓo kombetshedza vhafariwa nae u vhala na u kona u fhaṱa mivhili yavho na vhuṱali havho. Vho vha vha tshi ṱhonifha kuvhonele kwa vhaṅwe kwa polotiki, vha ṱuṱuwedza uri hu vhe na u farana kha vhafariwa navho. Vhafariwa navho vho vha vha tshi amba uri ndi tshiga tsha nndwa yavho.
Nga fhasi ha vhurangaphanḓa havho vhafariwa vho kona uvha na u kona amba nga tshavho na murangaphanḓa wa ANC vhane vha vha vhuthubwani mashango ḓavha.
Nga heyi nḓila vhafariwa vho vha vha tshi kona u ḓivha zwine zwa khou itea kha polotiki nnḓa. Vho mbo ḓi nwala bugu nga vhutshio havho ine ya ri “Long Walk to Freedom” ine yo mbo ḓi kopiwa nga vhanwe vhe vha vha vho fariwa navho zwa ita uri hu vhe na u tsireledziwa nga vhafariwa navho Mac Maharaj.
Fhethu ho Diimisaho ha Vhathu Vhatsu
Vha muvhuso vho lingedza u wisa muya wavho nga uri vha bvisiwe nga 1970 arali vha nga bviswa vha fanela u kona u vhona zwiṅwe zwe zwa vha zwi tshi vhidzwa upfi "Independent Black Homeland" ya Transkei ine ya vha i tshi khou vha tendela uri vha dzule mikaṋoni yaḽo.
Arali vha tende ndi musi vho vha vha tshi ḓo vha vha khou tenda “grand Apartheid” mulayo wa u khethekanya shango ḽi tshi ya nga u fhambana haḽo hu tshi ḓovha hu tshi khou tambudziwa vhathu vhatsu, ngauri vha ḓi vhuse.
Vho-Mandela vho mbo di tou hanela henefho. Vha muvhuso vho mbo ḓi tou laṱela thaulo, fhedzi nga ṅwaha wa 1980 vha muvhuso vha dovha vha vha linga hafhu nga uvha vhudza uri vha fhedze zwa dzi khakhathi. Vha amba uri vhafariwa avha koni uri vha vhe kha dzi contract. Vha amba uri muvhuso kha u litshe u tamba nga vhathu vhatsu.
Hezwi zwo vha zwi tshi khou linga ngauri nga hetsho tshifhinga vho-Mandela vho vha vho no fhedzi miṅwaha yo no swika 20 vha thumbuni ya lukhohe. Hezwi zwo vhudziwa na vhaṅwe vha fariwa ngavho ha thusa zwe vha vha vha tshi dzula vha tshi khou amba uri vhoṱhe vha si lingee.
Tshifhinga tshi si Tshone
Muhumbulo wavho muhulwane ho vha hu u rumela mulaedza kha muvhuso uri hu dzuliwe fhasi hu ambiwe nga u fhelisa muvhuso wa tshiṱalula na u ita uri Afrika Tshipembe ḽi vhe ḽa democracy. Tshifhinga tsho vha tshi si tshone.
Hezwo zwithu zwoṱhe zwo vha zwi tshi khou ita uri Afrika Tshipembe ḽi ṱahele kha zwa u dzula na maṅwe mashango, ikonomi yo vha yo no vha fhasi, zwithu zwiswa zwa technology zwo vha zwi siho nga mulandu wa hezwi vha sa koni na uvha a vhuledzani na maṅwe mashango.
Ho vha hu tshi dzulela uvha na dzi khakhathi dzine dza vha uri dzi khou vhangiwa nga muvhuso wa tshiṱalula. Zwi tshi khou hotefhadza ḽihoro ḽa ANC na milayo ya ḽo zwa ita uri shango li si vhusee zwavhuḓi. Hovha hu zwone zwine wa khou itea ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe zwa dzi khakhathi dzo vha dzo hulela.
Nga mulandu wa hezwi zwa dzi khakhathi dza muvhuso wa tshiṱalula zwo vha zwi tshi khou konḓa. Vhathu vha mavhuru vha zwiphiri vhane vha vha hone nga murahu ha muvhuso vhane vho vha vha tshi khou lingedza u amba na vhathu uri vha nga kona hani u fhedza zwa u vhusa nga tshiṱalula.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe
Muṅwe na muṅwe u amba nga khetho dza 1994 dzine dza vha uri adzina tshiṱalula nga lukanda sa ḓembe....