Lwendo lwa Dzhele ya Robben Island

Vhalindi vha Dzhele

©Tracey Derrick

Nga murahu ha lwendo lwa bisi, vhathu vho ḓaho u dala vha ya swika vha tsitsiwa muṋangoni wa khotho ya khulwane hu tshi khou itela vho kwameyaho na vhane vho vha na mutsiko nga mulandu wa u dalela dzhele. Lwendo holu ni vha ni tshi khou tshimbila na muthu ane avha uri o vhuya a fariwa na ene nga zwa polotiki, na hone nḓivho ya vho ya zwa nga ngomu ivha i tshi khou ita uri ri tshi khou tshimbila hu vha hu tshi khou vhuya zwoṱhe na zwa murahu.
Vhathu vhane vha tshimbidza khotho ahuna u pfumbudziwa ha nga nnḓa na hone avha fhiwi uri vha ambe nga ha mini. Naho zwo ralo ndo vhudziwa uri vhunzhi ha vhafariwa vha amba nga zwithu zwine zwa fana na zwine vha zwi ṱalutshedza nga zwe vha vhona vha dzhele zwi vha zwi tshi khou yelana nahone zwoṱhe zwi vha zwi na maanḓa. Ndo vhudzisa muthu we avha tshi khou ntshimbidza, Derrick Basson, zwi vha zwi hani musi u tshi dovha wa vhuya hafhu dzhele u tshi khou ḓa u ṱalutshedza vhathu zwithu zwo iteaho, phindulo ya hone yo vha na maanḓa.
Derrick a dovha amba uri ene na vhanwe vhafariwa vhane ro dovha ra vhuyela Robben Island nga mushumo, ro ita ngauralo ngauri ro vha ri sa khou shuma ri tshi khou ṱoḓa mushumo. Derrick a dovha a mmbudza uri vhunzhi ha vhafariwa vho vhofhololiwa vha songo thoma vha ambiwa navho nga vha ḓivhi kana u fulufhedziswa mushumo, nahone hezwi zwo vha zwithu zwa u vhavha vhukuma.
Vhathu vha u tshimidza khothoni vha shuma nga maanḓa. Vha vha vha tshi swika 15 vhane vho vhuya vha fariwa zwa kale vhane vha khou shuma tshiṱangadzimeni, arali ho tou dala zwavhuḓi vha ya tshimbidza zwigwada zwo no swika rathi nga ḓuvha. Hezwi zwi tou pfala uri zwi a netisa, zwi tou nga mushumo wa ofisini fhedzi Derrick una mbuyelo kha nyendo dzoṱhe dzine ono dzi tshimbidza (ha khou amba tshelede). Nga inwe nḓila ndi zwavhudi ufha vhane vha khou u tshimbidza maanḓa nahone vhunzhi ha vhaeni vha ya fha mutshimbidzi wavho tshanḓa tsha vhukonani musi vha tshi khou bva khothoni.

Bako Ḽire Tshiṱangadzimeni

©David Fleminger

Unga nnḓa, khothoni hu vha hu fhasi, tshifhaṱo tsho fhaṱiwaho nga matombo a muvhala wo swifhalaho. Ha vha na ṱhawara ine ya vha yo ima kha khona ya tshifhaṱo.
Ha vha na mudavhi wa bola une wa vha na mashika, yo dzharaṱelwaho nga ḓiraṱa nga mbili na inwe ine yavha na zwa u ṱhavha, hafha ndi hone hune vhafariwa vho vha vha tshi tamba hone league yavho ya bola.
Vha komiti ya zwa mitambo hangei Robben Island vho vha vha tshi kona u dzudzanya zwithu zwavho, vha tshi kona u nwala na mithethe yoṱhe ya miṱangano yavho na ufha vhathu zwi certificates zwa u dzhenele wa tamba bola.
Ho tanganelanaho na khotho ndi kramat (bako) la Sayed Abdurahman Moturu, Sheik wa Madura. O vha a mukololo wa Indonesian we aḓo thathiwa Robben Island nga mulandu wa u u ranga phanḓa tshigwada tsha polotiki tshe tsha vha tshi tshi lwa na vha Dutch India Company, a lovhela tshiṱangadzimeni nga 1754.
Tshitumbu tshawe zwazwino tshi Jakarta, fhedzi vha Cape Muslims vha ya londa bako ḽawe lwa minwaha minzhi yo fhelaho na nga tshifhinga tshe tshiṱangadzimeni ha vha huna zwa muvhuso wa tshiṱalula.
Tshivhumbeo tsha zwino tsho fhaṱiwa nga 1969, vha na mushumo wo no vhidzwa upfi Khalifa uno vha hone nwaha munwe na munwe.

Communal Prison Cells

©Tracey Derrick

Musi u tshi khou tshimbila tsini na ḓirata ine yavha uri yo tingeledza tshifhaṱo tsha khotho, tsumbo ya usa tou ḓi pfa zwavhuḓi zwine zwa takuwa kha mavu ahone. Nga murahu ha tshifhinga tshiṱuku na kona u ḓi wana ni khothoni. Ḽiga ḽa u tou thoma ḽine wa tshimbila ḽone hu vha hu nga ngomu seleni kha Block A.
Hafha, na vhoṱhe vhaeni vho dzulaho kha dzi bannga dzine dzo vhewa u mona na sele, mutshimbidzi waṋu uḓo ni vhudza nga kudzulele kwa nga ngomu khothoni, na milayo na zwoṱhe zwine na itwa arali no khakha nga ngomu sa mufariwa. Ṋamusi, dzi sele adzi na muthu na hone dzi arothola vhukuma fhedzi unga kona u humbulela uri arali ho ḓalesa na phosho zwine zwo vhuya zwa vha hone hafha nga ngomu.
Huna maolo ane avhonala kha luvhondo lwa sele zwi ita uri hu vhonale ho vuwa zwiṱuku, fhedzi zwo itwa nga 1991 musi vhoṱhe vhafariwa vhe vha vha vho farelwa zwa polotiki vho no bva. Ubva kha dzi admin blocks dza kale ni ya iswa hunwe hu no vhidzwa upfi windswept, ni thoma na fhira dzi bloko dzo vhalaho uri ni kone u dzhena kha khotho yone iṋe. Hafha ndi hune sibadela, ofisi dza mbala vhathu, sele dza u tambudzela vhafariwa vha zwa polotiki.

Nḓowelo dza Nyonyoloso

Nga murahu ha musi ndo tsela nga phathisi ya u fhasi, ni vha ni tshi khou bva nga muṋango ni tshi khou ya hune ha vha na dzharata ya concrete ho tingeledzwaho nga dzi mbondo khulwane. Hei ndi nḓowenḓowe yo ḓoweleyaho ye vho-Mandela na vhanwe vhafariwa vha ‘khombo’ vha fhedza hone awara ṱhukhu vha ḓuvhani, vha sa thu iswa kha sele yavho ṱhukhu ṱhukhu ya nga tsini. Dzharaṱa ya hone ya khothe yo nembeledzwa nga zwinepe zwa vho rapolotiki vha ḓivheaho vhe vha vhuya vha dzula hone, hu dzulela uvha fhethu hune ha kunga. Ndi ngazwo zwine vho-Mandela na vhanwe vho shuma kha ngade ṱhukhu nga matuku a khothe, uri vha vhe vha tshi khou borolowa na u lugisa zwithu.
Nga murahu ha musi ndo amba zwiṱuku ndi khothe, he mutshimbidzi wanga a ṱalutshedza zwe vharangaphanḓa vha kona u ambedzana na vhanwe vhafariwa na vhathu vhane vha vha vha nnṱha nga u ita mishumo miṱuku, tshitshavha tshine tsha khou ṱoḓa u ḓivha vha ya kha section B. Hafha hu vha huna dzi sele dzine vhari vho khakha vha ya vha tshi tambudzwa khadzo, dzo dzula nga mbili mbili kha phathisi, hune wa kona u vhona mavhone. Zwazwino ndi tshifhinga tsha zwithu zwo no kunga munwe na munwe: cell B, Block B ndi sele kuṱuku kwe kwa vha ku tshi dzuliwa nga munwe wa vhanna vhahulwane kha centuary ya vhu 20, Nelson Mandela.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe