Sa ǁa ǃaĩsi 'uĩsi - “ri ya kha vhutshilo ha vhuḓi” ndi motto wa Northern Cape, wo bva kha luambo lwa San. Motto hoyu wo nwaliwa ho sedziwa Logo ya Northern cape, hune vho i wana nga Ṱhangule nga dzi 25 1997. Mirunzi ya mivhala vhala ya buraweni ina u kwamea ha 3D, i tshi khou sumbedza miedzi na matombo a Vunḓu ḽa Northern Cape.
Mirunzi i vha hone mathomoni, na tshivhumbeo tsho no nga tsha diamond yo ḓalaho kha mirunzi. Mathomoni a Diamond na mivhala ine yavha kha mirunzi ine ya vha midala na mitshena nga kuitele ko no nga kwa magabelo, zwi tshi khou sumbedza uri Northern cape ndi hone hune ho ḓala kana ho no wanala Diamond nga vhunzhi.
Na nga tshivhumbeo tsha Diamond, ha sumbedziwa na miri ine ya vha na mipfa. Nnṱha nnṱha ha vha na muvhala mutsuku na dzi khona dza muvhala wa tshitopana. Tshivhumbeo tsha Diamond tshi vha tshi tshi khou sumbedza uvha hone ha dzi mineral na lupfumo lwa masheleni kha vunḓu.
Maluvha a tshitopana avha atshi khou sumbedza ḓuvha na zwithu zwa vhufa, nga maanḓa maluvha ane avha hone a khalanwaha ane avha hone nga murahu ha u fhela ha vhuria ho no na mvula kha vhupo. Crest i vha i tshi khou sumbedza mushumo wa malungu wa vhathu vha San. Murunzi wo tikiwa nga oryx kha tsha monde na Kudu ya tshinna kha tsha uḽa.
Tswayo ya Luvha - Namaqua Daisy (Dimorphotheca sinuata)
Fhasi hu vha ho adziwa kha festoona ya muvhala wa swiri, hune musi dzi mvula dza vhuria dzi saathu na, hu vha hu tshi kha fhasi hu sa bebi, hune hu ya kunga vhaendela mashango u mona na ḽoṱhe uri vha ḓe vha vhone lunako lwa mvelo Northern cape- ḓaka ḽa Namagualand ḽa maluvha a ḓaka.
Namaqua ndi fhethu ha maluvha a ḓaka ane avhonala nga khalanwaha nga murahu ha dzi mvula dza vhuria kha vunḓu ḽa Northern na eastern cape Afrika tshipembe. Maluvha ahone o ita ḓaka ane avha o vulea zwihulwane na vhukati ha muvhala wa swiri, naho huna uri nga zwinwe zwifhinga vhukati uya hu wana huna muvhala wa tshitopi.
Tsini na ṱhodzi dza mathomoni, huna zwinwe zwo monaho zwo vulea zwa muvhala mudala. Maluvha a vhonala ana mivhala ine ya fhambana ho katelwa wa swiri wo thanyaho. Tshitopana, Cream na salmon. A ṱoda duvha ḽo bva ḽoṱhe uri akone u vulea na u sedza ḓuvha musi ḽi tshi khou bva tshipembe uya devhula.
Zwine zwa vha na mushumo vhukuma arali u tshi khou ṱoḓa u dzhia zwinepe zwa maluvha. U tshi toda uya u vhona maluvha a u faneli u tou buba kana uya ḽi tshi vho kovhela, ngauri maluvha aḓo vha a tshi kha ḓi vha o vala.
Tswayo ya Zwipuka - Oryx (Oryx gazelle)
Oryx, ine ya ḓivhiwa sa gemsbok, iya kona u konḓelela soga ḽi konḓaho vhukuma na u sa vha hone ha maḓi nga u shumisa thermoregulation ine ya vha kha vhuimo u fhungudza maḓi na uri maluvhi adzule atshi khou rothola.
Yo no vha ndowelo ine ya vhidziwa carotid rete,hune havha vhukwamani mathomoni a maluvhi malofha ane a rothola atshi khou ya kha vhuluvhi nga carotid artery a thoma afhira kha dzi capillaries dzo vhalaho kha vhukwamani ha sinus, hune iya rothodzwa nga mufhiso une wa vha wo ḓiswa nga malofha ane avha uri akhou rothola atshi khou ṱuwa kha vhuluvhi.
Inwe nḓila ya thermoregulation ine oryx ya shumisa ndi u kona u fara murundo na u kona u tsonzwa murotholo une wa nga u kona ubva kha matoko ayo, i tshi khou bveledza zwithu zwine zwa vha zwo oma vhukuma.
Gemsbok,dzoṱhe dzi ya kona u ḓipalela zwiḽiwa, dzi tshila nga maṱari na mahatsi, mitshelo na mishonga. Ḓora ḽi ya fhela musi i tshi khou ḽa zwiḽiwa, fhedzi arali hune dza vha hone maḓi avha hone dzi ya anwa. Oryx kanzhi dzi tshimbila nga madanga huna nnzhi dza tsadzi na dza tshinna dzine dza sa vhe na vhuḓilangi musi dzi tshi khou tshimbila dzi tshi khou ṱoḓana na zwiḽiwa.
Dza tshinna dzine dza vha na vhuḓilangi, dzi ya ima dzi tshi khou ṱoḓa u ṱangana na dza tsadzi tshihulwane.
Dzine dza vha uri a dzina vhuḓilangi, musi dzi tshi khou fhira hune havha uri ndi madzulo adzinwe dzi ya vha dzo ḓiṱukufhadza vhukuma, kha dzine dza vha uri dzi na vhuḓilangi u shavhisa uri inga lwa nadzo. Dzi ya ḓivhelwa na u kona u gidimedza ndau na u kona u dzi vhulaha dzi tshi khou shumisa maṋanga adzo.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe